Nhắc tới Đại thi hào dân tộc Nguyễn Du, người ta nhớ ngay đến kiệt tác Truyện Kiều. Với tấm lòng nhân đạo sâu sắc, trái tim nhạy cảm trước cái đẹp, Nguyễn Du đã khắc họa thành công bức chân dung của nàng Kiều xinh đẹp cả về tài lẫn sắc. Đoạn trích “Gặp gỡ và đính ước” nằm ở phần mở đầu của tác phẩm, tập trung lột tả vẻ đẹp của Thúy Kiều và mối lương duyên tốt đẹp cùng Kim Trọng. Đặc biệt, bằng ngòi bút tinh tế, Nguyễn Du đã làm nổi bật lên tài năng miêu tả tâm lí nhân vật xuất sắc của mình.
Mở đầu đoạn trích là khung cảnh Kim Trọng đi chơi xuân và gặp Thúy Kiều. Bằng lối kể chuyện xen lẫn miêu tả, tác giả gợi ra không gian ngày xuân tươi đẹp, trong lành:
“Ngày xuân con én đưa thoi,
Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi.”
Câu thơ vừa gợi thời gian, vừa gợi không gian. Ngày xuân ấy, những chú chim én chao liệng tựa con thoi dệt vải, thắp lên nền trời những vệt sáng rực rỡ cuối cùng của mùa xuân. Có lẽ, phải tinh tế lắm, Nguyễn Du mới có thể gọi tên loài chim báo hiệu tin vui, đem lại cảm giác tươi vui, rộn rã, tràn ngập hi vọng cho con người như thế. Phép ẩn dụ “thiều quang” gợi lên vẻ đẹp của ánh sáng dịu dàng, ấm áp, trong trẻo và thanh khiết của ngày xuân. Ánh sáng ấy khác hẳn với cái nắng gay gắt của mùa hạ hay cái lạnh buốt của mùa đông. Trong nền thiên nhiên ấy, thời gian cứ vận động, chảy trôi “đã ngoài sáu mươi”, nghĩa là khoảng sau ngày lập xuân hơn sáu chục ngày. Con số chỉ thời gian dường như không dành riêng cho không gian mà có sức ám ảnh rất lớn với con người, nhắc nhở con người về sự trôi chảy của thời gian. Xuân đương tới nghĩa là xuân đương qua, Xuân còn non nghĩa là xuân sẽ già.
Dưới đôi mắt “đăm chiêu” của đại thi hào, khung cảnh ngày xuân trở nên thật hữu tình:
“Cỏ non xanh tận chân trời,
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa”
Không gian rộng lớn được bao phủ bởi sắc xanh non mỡ màng của cỏ. Từ láy “tận” tô đậm thêm cho mảnh đất ngày xuân càng thêm mênh mông, bát ngát. Trên nền xanh tươi ấy, cành lê điểm xuyết một vài bông hoa trắng, tạo nên sự hài hòa tuyệt diệu cho bức tranh. Nhà thơ đã vận dụng thành công biện pháp đảo ngữ, từ “trắng” không hề được động đến ở đầu câu thơ mà đặt tại vị trí sau chủ ngữ “một vài bông”. Chỉ một chút thay đổi nhỏ ấy thôi, người đọc có thể cảm nhận rõ nét hơn về sự tinh tế trong tâm hồn đại thi hào. Sắc trắng của hoa lê không phải là những đóa hoa nở rộ mà chỉ “điểm” một vài bông nhè nhẹ. Sức mạnh của chữ “điểm’ ấy là gợi chứ không tả, đưa người đọc vào trạng thái trầm ngâm, chiêm ngưỡng để thưởng thức cái đẹp.
Trong không gian tuyệt mĩ ấy, bước chân của con người hiện lên thật nhẹ nhàng, uyển chuyển:
“Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân.
Dập dìu tài tử giai nhân,
Ngựa xe như nước áo quần như nêm.”
Từng đoàn người nối nhau dạo chơi hội xuân, tiếng cười tiếng nói xôn xao. Những “nam thanh nữ tú” khoác trên mình những bộ cánh lộng lẫy, sặc sỡ, ngựa xe tấp nập, đông vui. Biện pháp so sánh “ngựa xe như nước; áo quần như nêm” khiến khung cảnh chợ xuân vốn tĩnh lặng bỗng chốc náo động, nhộn nhịp. Người ta thấy ở đó bóng dáng của những tài tử, giai nhân, những phong tục tập quán, lễ nghi cổ hủ của xã hội phong kiến xưa.
Đến đây, Nguyễn Du bắt đầu hé lộ cho người đọc về sự xuất hiện của nhân vật Kim Trọng. Qua cuộc trò chuyện ngắn ngủi, hai người nhanh chóng bén duyên nhau rồi thề nguyền đính ước. Tình yêu nảy nở quá nhanh, vượt khỏi mọi quy chuẩn lễ giáo của Nho giáo, khiến Kiều luôn cảm thấy bất an, thấp thỏm lo âu.
Bằng ngòi bút tinh tế, tài hoa, Nguyễn Du đã vẽ nên bức tranh ngày xuân thật tươi đẹp, sống động. Thiên nhiên và lòng người như hoà quyện lấy nhau, tạo nên một khung cảnh tuyệt mĩ khó phai. Đồng thời, nhà thơ cũng khéo léo phác hoạ những nét chấm phá đầu tiên về chân dung người con gái tài sắc vẹn toàn Vương Thuý Kiều.
Như vậy, đoạn trích “Gặp gỡ và đính ước” đã mang đến cho độc giả những cảm nhận vô cùng mới mẻ về tài năng miêu tả tâm lí nhân vật bậc thầy của Đại thi hào Nguyễn Du.