viết báo cáo nghiên cứu về một vấn đề văn học hiện đại (giá trị nội dung của bài đất nước của Nguyễn Khoa Điềm có lý do chọn đề tài,mục đích nghiên cứu,phương pháp nghiên cứu,từ khóa,rồi phân tích nội...

Ngọc Nguyễn

📖 Nghiên cứu: Giá trị nội dung trong bài thơ "Đất Nước" của Nguyễn Khoa Điềm

1. Lý do chọn đề tài

Bài thơ "Đất Nước" (trích trường ca Mặt đường khát vọng) của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của nền văn học Việt Nam hiện đại, đặc biệt trong giai đoạn chống Mỹ cứu nước. Tác phẩm đã mang đến một cái nhìn mới mẻ, sâu sắc và toàn diện về Đất Nước, không chỉ là khái niệm trừu tượng mà là sự hóa thân, tích hợp từ những điều bình dị, gần gũi trong đời sống hàng ngày và chiều sâu văn hóa, lịch sử của nhân dân.

Việc nghiên cứu giá trị nội dung của bài thơ giúp làm rõ tính dân tộc, tính nhân dân sâu sắc của tư tưởng Đất Nước, qua đó khẳng định đóng góp của tác giả vào nền văn học cách mạng và giáo dục lòng yêu nước, tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ.

2. Mục đích nghiên cứu

1. Phân tích và làm rõ những nội dung tư tưởng cốt lõi và giá trị nhân văn mà tác giả gửi gắm trong bài thơ, đặc biệt là quan niệm mới về Đất Nước.
2. Đánh giá tính mới mẻ và độc đáo trong cách tác giả cảm nhận, định nghĩa về Đất Nước thông qua sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố văn hóa dân gian, lịch sử truyền thống và đời sống hiện tại.
3. Khẳng định vị trí và tầm ảnh hưởng của bài thơ đối với nền văn học Việt Nam hiện đại.

3. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng các phương pháp chủ yếu sau:

• Phương pháp phân tích - tổng hợp: Phân tích từng đoạn, từng hình ảnh thơ để tìm ra ý nghĩa và giá trị nội dung, sau đó tổng hợp thành hệ thống tư tưởng chung về Đất Nước.
• Phương pháp so sánh - đối chiếu: So sánh quan niệm về Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm với các tác giả cùng thời hoặc trước đó để làm nổi bật nét độc đáo, mới mẻ của bài thơ.
• Phương pháp nghiên cứu văn hóa - lịch sử: Đặt tác phẩm vào bối cảnh lịch sử, văn hóa xã hội Việt Nam để giải mã các tầng ý nghĩa, đặc biệt là các chi tiết mang tính dân gian, truyền thống (như truyền thuyết, phong tục, ca dao).

4. Từ khóa

Đất Nước, Nguyễn Khoa Điềm, Quan niệm mới về Đất Nước, Văn hóa dân tộc, Tính nhân dân, Hóa thân, Trường ca Mặt đường khát vọng.

5. Phân tích giá trị nội dung

Giá trị nội dung của bài thơ "Đất Nước" tập trung ở việc kiến tạo một quan niệm toàn diện, sâu sắc về Đất Nước, được thể hiện qua ba khía cạnh chính:

5.1. Khái niệm Đất Nước trong sự hóa thân từ những điều bình dị, gần gũi

Nguyễn Khoa Điềm đã đưa khái niệm Đất Nước từ lĩnh vực chính trị, lịch sử xa xôi trở về với đời sống thường ngày của mỗi con người. Đất Nước được cảm nhận qua những hình ảnh quen thuộc:

• Thời gian: "Đất Nước có từ ngày xửa ngày xưa..." – gắn liền với huyền thoại, cổ tích, là dòng chảy lịch sử vô tận.
• Không gian sinh hoạt: "Đất là nơi anh đến trường / Nước là nơi em tắm", "Đất Nước là nơi ta hò hẹn", "Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm" – gắn với tình yêu, tuổi trẻ, không gian sinh hoạt cá nhân.
• Văn hóa - Phong tục: "Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ" (phong tục cưới hỏi), "Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, dần, sàng", "Cái kèo, cái cột thành tên" – gắn liền với văn hóa sản xuất và kiến trúc truyền thống.

Quan niệm này đã "trần tục hóa" và "lãng mạn hóa" khái niệm Đất Nước, khiến Đất Nước trở nên hữu hình, thân thiết với mỗi người.

5.2. Quan niệm Đất Nước của nhân dân (Tính nhân dân sâu sắc)

Đây là giá trị nội dung cốt lõi và độc đáo nhất của tác phẩm, thể hiện tư tưởng của Nguyễn Khoa Điềm: Đất Nước là do nhân dân sáng tạo, xây dựng và bảo vệ.

• Nhân dân là người làm nên Đất Nước:
• Tác giả khẳng định người làm nên lịch sử không phải là vua chúa mà là những con người vô danh, bình dị: "Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng / Họ truyền lửa: qua mỗi nhà, mỗi ngọn lửa ấm nồng".
• Họ không chỉ làm ra của cải vật chất ("hạt lúa", "lửa") mà còn kiến tạo nên văn hóa tinh thần: "Họ truyền giọng điệu mình cho con / Gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân".
• Sự hóa thân của nhân dân vào Đất Nước:
• Nhân dân đã hóa thân vào không gian địa lí ("những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu", "con cóc, con gà đã hóa những đồi mỏ") và thời gian lịch sử (qua "bốn nghìn năm", qua "lời ru").
• Câu thơ nổi tiếng: "Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi / Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha" đã tổng kết tư tưởng này: Đất Nước chính là sự kết tinh của công sức, máu xương, tâm hồn, và lối sống của nhân dân qua các thế hệ.

5.3. Trách nhiệm của thế hệ hiện tại

Từ việc nhận thức sâu sắc về Đất Nước, tác giả chuyển sang khẳng định trách nhiệm của thế hệ trẻ:

• Trách nhiệm bảo tồn và phát triển: "Mai này con ta lớn lên / Con sẽ mang Đất Nước đi xa / Đến những tháng ngày mơ mộng".
• Trách nhiệm hành động: Đất Nước đã hóa thân vào mỗi người, vì vậy trách nhiệm là phải hành động để bảo vệ và xây dựng Đất Nước bằng cả tuổi trẻ, tình yêu và lý tưởng ("Ôi! Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy").

6. Kết luận

Bài thơ "Đất Nước" của Nguyễn Khoa Điềm có giá trị nội dung đặc sắc và sâu sắc, tạo nên một bước ngoặt trong thơ ca chống Mỹ. Tác phẩm đã thành công trong việc xây dựng một quan niệm mới mẻ, mang đậm tính nhân dân về Đất Nước – nơi lịch sử được dệt nên từ những huyền thoại, phong tục, và đặc biệt là từ cuộc sống, lao động, và máu xương của những con người bình dị.

Tác phẩm không chỉ khơi dậy lòng tự hào về truyền thống mà còn thức tỉnh ý thức trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với vận mệnh Đất Nước, biến lòng yêu nước thành hành động cụ thể trong việc bảo vệ và xây dựng Tổ quốc.

7. Tài liệu tham khảo

1. Nguyễn Khoa Điềm (2005). Tuyển tập thơ Nguyễn Khoa Điềm. Nhà xuất bản Hội Nhà văn.
2. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (Chủ biên) (2006). Từ điển thuật ngữ Văn học. Nhà xuất bản Giáo dục.
3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2020). Sách giáo khoa Ngữ văn 12, Tập Một. Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.
4. Nhiều tác giả (2015). Bình luận văn học: Nguyễn Khoa Điềm và trường ca Mặt đường khát vọng. Tạp chí Nghiên cứu Văn học.