Kho tàng lịch sử dân tộc ta có rất nhiều câu ca dao, tục ngữ được đúc kết từ kinh nghiệm nhân dân từ bao đời nay. Trong quá trình tồn tại, con người nhận thấy ảnh hưởng của môi trường ảnh hưởng rất lớn đến sự hình thành và phát triển nhân cách. Từ đó, ông cha ta đã gói gọn thông điệp đó trong câu tục ngữ “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”. Đây là một câu tục ngữ hay và để lại cho người đọc nhiều suy ngẫm.
Để nêu lên một kinh nghiệm, một bài học trong cuộc sống, ông cha ta thường mượn những hình ảnh gần gũi để so sánh, đối chiếu nhằm diễn đạt tư tưởng của mình. “Mực” tượng trưng cho sự xấu xa, tiêu cực, không tốt. Còn “đèn” là vật phát quang soi sáng vạn vật, ở gần đèn ta được soi sáng. Còn “đèn” tượng trưng cho những điều tốt đẹp, tươi mới, sáng sủa. Hai hình ảnh tương phản “mực” và “đèn” thể hiện hai ý nghĩa đối lập nhằm nhắc nhở chúng ta về cái xấu và cái tốt.
Câu tục ngữ có ý nghĩa nhấn mạnh tầm ảnh hưởng to lớn của môi trường sống. Khi ở trong môi trường hay tiếp xúc nhiều với những người tiêu cực, xấu xa, chúng ta cũng rất dễ nhiễm những thói hư tật xấu, dễ bị lôi kéo vào những điều sai trái. Và ngược lại, khi sống trong một môi trường hay tiếp xúc với những con người tích cực, cuộc sống của chúng ta sẽ học hỏi được nhiều điều thú vị và bổ ích hơn. Môi trường ảnh hưởng, tác động rất lớn đến suy nghĩ, ứng xử, và hành động của mỗi chúng ta.
Không chỉ cho đến ngày nay mà từ thời Mạnh Tử, mẹ ông ta đã ý thức được tầm ảnh hưởng to lớn đến sự hình thành và phát triển nhân cách của đứa trẻ. Chúng ta biết rằng Mạnh Tử là một người tốt, hiểu biết sâu rộng, đạo đức cao và đáng kính, nhưng để có được một ngày tốt đẹp như anh ấy, sau lưng anh ấy là một người mẹ nhân hậu đã nuôi dạy anh ấy. trở thành một người tốt. Cô đã ba lần di chuyển để tìm một môi trường thích hợp cho Mạnh Tử. Hay Nguyễn Bỉnh Khiêm – một quan tài giỏi xin rút khỏi quan để ở ẩn vì sợ vị quan đầy mưu mô sẽ lôi kéo mình theo, biến mình thành một kẻ mưu mô và tham lam. Qua đó, chúng ta hãy biết lựa chọn cho mình môi trường làm việc, môi trường sống tốt đẹp, tích cực, có hướng đi để giữ gìn và phát triển nhân cách của mình tốt hơn.
Ngày nay, câu tục ngữ “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng” vẫn được mọi người nhắc nhở. Trong một gia đình, nếu cha mẹ hòa thuận, yêu thương nhau, cùng nhau giáo dục con cái thì con cái nhất định sẽ phát triển tốt hơn, có đạo đức và nhân cách tốt. Vì cha mẹ chính là tấm gương phản chiếu soi đường cho con cái noi theo và học tập. Chính cách cư xử, giao tiếp, đối xử với nhau mới là kim chỉ nam cho mỗi đứa con của họ. Gia đình là tế bào của xã hội, gia đình hạnh phúc, xã hội bình yên. Ngược lại, nếu trong gia đình, nếu cha mẹ mâu thuẫn, cãi vã, không quan tâm đến con cái thì đứa trẻ lớn lên trong môi trường đó thường hư hỏng hơn. Trong xã hội, khi chúng ta làm việc và thường xuyên tiếp xúc với môi trường xấu, chúng ta dễ nhiễm những thói hư tật xấu và dần dần đánh mất bản chất lương thiện thật thà của mình. Lấy một ví dụ cụ thể trong môi trường học đường, nếu xung quanh bạn là những đứa bạn xấu thường trốn học, quậy phá, học lực yếu, chơi bời, la cà, nếu lập trường không vững vàng, bạn sẽ dễ bị phật lòng và dễ dàng bị thao túng
Tuy nhiên, không phải ai sống trong môi trường tốt cũng sẽ là người tốt, sống trong môi trường xấu cũng sẽ là người xấu, vấn đề nằm ở bản lĩnh và lập trường của mỗi người. Có những người từng lầm lỗi, từng nghiện ngập, từng ra tù, phạm tội nhưng khi họ muốn hoàn lương, chúng ta không được kỳ thị. Chúng ta phải mở rộng vòng tay để họ làm lại cuộc đời, chia sẻ và hòa đồng với họ chứ không nên coi họ là người xấu rồi trốn tránh. Ở bên cạnh họ, ta cũng biết được những lỗi lầm của họ để từ đó rút ra bài học cho bản thân và rút kinh nghiệm cho người khác.
Câu tục ngữ “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng” là một lời khuyên, một triết lý sâu sắc giúp em có cái nhìn đúng đắn hơn về mối quan hệ giữa môi trường và sự hình thành nhân cách của mình. Câu tục ngữ giúp ta xác định đúng nơi ở, nơi làm việc, chọn bạn mà chơi, từ đó hiểu rõ hơn tầm quan trọng của môi trường đối với con người.