“Nhu nhược” là một truyện ngắn đơn giản nhưng thâm thúy của nhà văn nổi tiếng người Nga Anton Chekhov. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng đi vào phân tích, đánh giá chủ đề và những nét đặc sắc về nghệ thuật của truyện ngắn nói trên. 

Truyện kể về cô gia sư Iulia Vasilievna làm gia sư cho nhà chủ, nhưng khi đến kì trả lương thì người chủ đã tìm mọi cách để trừ tiền công của cô một cách vô lý. Với bản tính nhu nhược, cô gia sư đã không dám cãi lại. Cuối cùng, người chủ cho biết đó chỉ là một trò đùa để dạy cho cô bài học về sự nhu nhược, và sau đó ông đã trả tiền công đầy đủ cho cô gia sư.Truyện là một lời phê phán gay gắt đối với thói nhu nhược. Vì nhu nhược mà cô gia sư đã cúi đầu để cho người chủ hết lần này đến lần khác đưa ra những lý do vô lý, thậm chí không có thật để trừ tiền công của cô. Chính vì thói nhu nhược đó mà công sức của cô bỏ ra hầu như bị cướp trắng, cô đã để cho người khác áp đặt lí lẽ lên mình, và hèn nhát im lặng trước lí lẽ của kẻ mạnh. Câu chuyện là một lời cảnh tỉnh đối với mỗi con người, nhất là người trí thức trong xã hội bất công: Nếu anh không dũng cảm đối đầu và đấu tranh với cái xấu, cái ác, với cường quyền, thì bản thân anh là người trước nhất sẽ phải gánh chịu hậu quả. Đó không chỉ là thiệt hại về lợi ích, mà quan trọng hơn, anh sẽ đánh mất lòng tự trọng, điều tối thiểu cần có để làm người. Truyện cũng cho thấy rằng: để làm một kẻ mạnh, cường bạo, bất chấp lí lẽ thật là dễ; nhưng để làm một con người dũng cảm, dám đứng về phía chân lí, dám bảo vệ lẽ phải thì đòi hỏi một bản lĩnh kiên cường và một trí tuệ tỉnh táo, sáng suốt. 

Tình huống truyện đơn giản, xoay quanh cuộc đối thoại giữa người chủ và cô gia sư về vấn đề tiền công. Nhưng cái kết thúc bất ngờ của truyện đã làm cho tình huống ấy mang tính ẩn dụ sâu sắc. Đó không còn là cuộc đối thoại của cô gia sư và người chủ, không còn là quá trình người chủ tìm cách ăn chặn tiền công của cô gia sư, mà là cuộc đối giáp mặt giữa cường quyền, cái xấu, cái ác với lương tri của mỗi con người. Và trong cuộc giáp mặt đó, cường quyền đã chiến thắng bởi sự nhu nhược, hèn nhát của con người. Về truyện có hai nhân vật chính, đó là cô gia sư và người chủ. Đây là hai nhân vật vừa mang nghĩa tả thực, vừa mang nghĩa biểu tượng. Người chủ ban đầu tỏ ra là một con người táng tận lương tâm, khi đã đưa ra mọi lý do, kể cả vô lý, để trừ tiền công của cô gia sư. Nhưng cuối cùng ta hiểu được rằng, ông không phải là người xấu. Ông cố tình đưa cô gia sư vào một tình huống bị dồn ép, để thử thách cô gia sư, và dạy cho cô một bài học về thói nhu nhược. Nhân vật người chủ trong truyện này, nhất là trước khi cho cô gia sư biết mình đùa, chính là hình ảnh của thế lực cường quyền xấu xa trong xã hội. Thế lực này đã dùng mọi thủ đoạn để chèn ép, bóc lột một cách trắng trợn sức lao động của con người, chà đạp lên nhân phẩm của con người, bất chấp sự đau khổ của nạn nhân. Với sự nhu nhược của những người tự cho mình là yếu đuối, là thấp cổ bé họng, thế lực này đã chiến thắng và đạt được mục đích của mình một cách thật dễ dàng. Cô gia sư hiện lên trước hết trong truyện là một cô gái yếu đuối, nhu nhược. Trước mỗi lần bị trừ thêm tiền, cô chỉ biết ấp a ấp úng, sợ sệt, câm lặng. Cô đầu hàng hết lần này đến lần khác, để rồi cuối cùng số tiền công của cô nhận được, so với công sức mà cô đã bỏ ra, là vô cùng ít ỏi. Khi biết là người chủ chỉ thử mình, cô mỉm cười rầu rĩ. Cái mỉm cười ấy là một sự thừa nhận về thói nhu nhược của mình. Cô gia sư không chỉ là một nhân vật cụ thể, mà còn là biểu tượng khái quát cho cả một lớp người nhu nhược trong xã hội, đăc biệt là người trí thức. Họ, vì run sợ trước cường quyền, bạo lực, nên đã chấp nhận đầu hàng hết lần này đến lần khác, mặc cho kẻ mạnh dẫm đạp, bóc lột. Cái mất mát lớn nhất của họ không phải là lợi ích vật chất, mà là lòng tự trọng, là cái giá trị để làm nên một con người chân chính. Thái độ nhu nhược của họ đã vô tình tiếp tay cho cái ác, cái xấu lên ngôi, tiếp tục chà đạp con người. 

Câu chuyện đã cho thấy không chỉ sâu sắc về mặt chủ đề, chứa đựng nhiều bài học cuộc sống vô cùng giá trị mà còn để lại ấn tượng bởi nghệ thuật xây dựng nhân vật mang tính biểu tượng, tạo tình huống độc đáo, tuy đơn giản mà sâu sắc. Đồng thời đã giúp ta hiểu được rằng: trong cuộc sống, ta cần có thái độ dũng cảm, ý chí hùng cường để đấu tranh chống lại cường quyền, chống lại cái xấu cái ác, để bảo vệ lợi ích cũng như danh dự của chính mình.