Chủ đề là vấn đề cơ bản được nêu ra trong văn bản. Chủ đề thể hiện sự quan tâm cũng như chiều sâu nhận thức của nhà văn đối với cuộc sống. Ví dụ về chủ đề có thể là: - Trong truyện ngắn "Lão Hạc" của Nam Cao, chủ đề là lòng tự trọng của người nông dân trước cái đói và sự nghèo khổ. - Trong tác phẩm "Tắt đèn" của Ngô Tất Tố, chủ đề là sự mâu thuẫn giữa nông dân và bọn cường bá, quan lại xã hội Việt Nam thời kỳ phong kiến. - Trong bài thơ "Nam quốc sơn hà" của Lý Thường Kiệt, chủ đề là khẳng định độc lập chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, là sự quyết tâm chống lại xâm lược của quân Nguyên - Mông Hung Hãn. Tuy nhiên, chủ đề không phải chỉ dựa vào độ dài của tác phẩm mà còn phụ thuộc vào sự nhạy bén và ý thức của người viết văn.