Nhà  Nguyễn Huy Thiệp gửi đến người đọc thông điệp về sức mạnh của niềm tin vào khát khao hướng thiện và nhân tính con người qua truyện ngắn Muối của rừng. Tác phẩm này được xây dựng dựa trên cấu trúc thời gian, bắt đầu từ cuộc đi săn của ông Diểu và kết thúc với sự hiện diện của loài hoa tử huyền. Tuy kết thúc theo lối mở, nhưng điều này mang lại một chất thơ và mở ra không gian huyền thoại cho tác phẩm.

Tình huống truyện xoay quanh sự kiện ông Diểu đi săn và bắn hạ khỉ bố trong gia đình nhà khỉ. Quá trình ông theo đuổi con mồi để bắt lại cho mình đã cho ông chứng kiến tình nghĩa đáng kinh ngạc của thế giới động vật. Tác giả sử dụng ngôi kể thứ ba để tạo ra một góc nhìn khách quan, trung tính đối với câu chuyện. Điều này giúp tác phẩm trở nên trần thuật và giữ khoảng cách với nhân vật ông Diểu, từ đó cho phép độc giả tự suy ngẫm và rút ra nhận xét của riêng mình. Ban đầu, ông Diểu có một cái nhìn đầy định kiến về loài vật. Ông căm ghét khỉ đực và khỉ cái theo một cách tiếp cận tiêu cực, đánh giá chúng dựa trên suy nghĩ và kinh nghiệm tiêu cực của con người trong xã hội giả dối. Ông coi hành động của khỉ đực là đê tiện và quyết định tiêu diệt chúng mà không nhìn thấy sự đáng thương và tình cảm trong gia đình khỉ.

Tuy nhiên, khi ông Diểu hạ gục khỉ bố và khỉ cái liều mình quay trở lại để cứu khỉ con, ông bắt đầu nhận ra sự tận tụy và thủy chung của loài vật. Hành động và tình cảm của khỉ cái khiến ông thay đổi suy nghĩ và nhận thức về loài vật trong tự nhiên. Ông nhận ra rằng loài vật cũng có sinh mệnh và có những giá trị đáng quý, như lòng tốt, bản năng tự nhiên và tình yêu thương thân thiết. Sự thay đổi này trong cách nhìn nhận của ông Diểu mang đến cho ông một sự nhìn thấy sự đẹp và thiện trong thế giới tự nhiên, đồng thời đánh thức lòng nhân đạo và tình yêu thương trong tâm hồn con người. Ông cảm nhận được trái ngược của tự nhiên đối với thế giới con người, với sự xảo trá và lọc lừa của xã hội.

Mặc dù tác phẩm của ông thể hiện những khía cạnh tiêu cực và cái xấu xa trong xã hội, nhưng nó vẫn lấp lánh chất nhân văn bởi niềm tin vào sự tốt đẹp, tình yêu và lòng thủy chung trong con người. Tác phẩm này cũng phản ánh cuộc đấu tranh bên trong con người để đạt tới cái cao cả, cái tốt đẹp. Nó thể hiện sự tiến bộ của con người trong quan điểm nhân văn sinh thái, coi trọng tự nhiên và đối xử bình đẳng với nó. Tác phẩm khuyến khích sống hòa hợp với thiên nhiên thay vì chiếm đoạt và chinh phục nó.

Từ hình ảnh của ông Diểu, chúng ta thấy sự phức tạp và sự phát triển của nhân văn trong tác phẩm Muối của rừng. Nhân vật ông Diểu trải qua một cuộc truy hồi và đấu tranh giữa cái ác và cái thiện, giữa thế giới con người và thế giới tự nhiên, từ đó đem đến cho độc giả cảm xúc và suy ngẫm về mối quan hệ giữa con người và tự nhiên.

Tác phẩm gây ấn tượng bởi cấu trúc ngắn, giản dị, cốt truyện tự nhiên. Nguyễn Huy Thiệp lấy cảm hứng từ cuộc sống thường ngày nên nội dung rất gần gũi, dễ đi vào lòng công chúng. Nhờ vậy, Muối của rừng luôn được độc giả nhiều thế hệ đón nhận và ngợi ca. “Nguyễn Huy Thiệp chăm chú, nhấn mạnh vào những cái bất bình thường trở nên bình thường, và cái bình thường được nhìn như bất bình thường.” – Nhà phê bình Bùi Việt Thắng chia sẻ .

Một yếu tố nữa tạo nên thành công của áng văn này là những câu văn ngắn gọn, tái hiện liên tiếp vẻ đẹp long lanh nơi núi rừng. Lời văn diễm lệ nhưng vẫn làm nổi bật được sự hoang sơ chốn núi non hùng vĩ.

Ngoài ra, lối kể chuyện chậm rãi, đều đều cũng mang đến vẻ đẹp giản dị cho tác phẩm. Nội dung truyện dễ nhớ song lại không dễ quên, mỗi câu chữ, hình ảnh đều tạo được ấn tượng vô cùng sâu đậm.

Độc giả có thể dễ dàng nhận thấy, Muối của rừng chính là câu chuyện cổ tích hiện đại, giản dị và kết thúc có hậu. Trải qua nhiều sự kiện thì cái thiện trong nhân bản con người đã chiến thắng, trỗi dậy mạnh mẽ khiến cái ác phải sụp đổ.

Dư âm ngọt ngào là những gì mà độc giả cảm nhận được sau khi khép lại tác phẩm Muối của rừng. Không cần nói đến triết lý cao siêu song truyện ngắn này vẫn chạm tới trái tim người đọc, dễ dàng tiếp thu và mỗi người đều rút ra cho bản thân mình bài học nhân văn sâu sắc.