Tú Xương là một người rất thông minh, tính tình thích trào lộng. Có nhiều giai thoại kể về cá tính của ông. Tú Xương sáng tác rất nhiều và thất lạc cũng nhiều. Ông viết khoảng 151 bài thơ bằng chữ Nôm với đủ các thể loại. Ngoài ra, ông có dịch một số thơ Ðường. Trong số đó không thể không kể tới bài thơ "Tự trào". Bức chân dung tự họa của nhà thơ, qua đó thấy được sự đổi thay của xã hội và tinh thần lạc quan, thanh cao của nhà thơ.
Chẳng phải quan mà chẳng phải dân,
Ngơ ngơ ngẩn ngẩn hoá ra đần.
Tác giả đã sử dụng để tự phác họa bức chân dung về bản thân trong sáu câu thơ đầu: Chẳng quan mà chẳng phải dân, Ngơ ngơ ngẩn ngẩn, vểnh râu, lên mặt. Bức chân dung tự họa của tác giả, khắc họa tài năng văn chương chữ nghĩa của tác giả nhưng lại cho mình là ngu dốt, là ngẩn ngơ, không ăn thua với đời, ăn bám vợ con, vô công rỗi nghề.
Có lúc vểnh râu vai phụ lão,
Cũng khi lên mặt dáng văn thân.
Trong hai câu luận tác giả dùng lời lẽ kín đáo, cách nói ngược để cười nhạo, mỉa mai. Qua đó thể hiện sự tinh tế trong cách viết của tác giả, nhẹ nhàng mà thâm sâu, tác giả tự họa chính bản thân nhưng đằng sau đó chính là bức tranh xã hội xã hội phong kiến với nhiều bất cập, làm hạn chế tài năng của người tài. Sự bất mãn trước thời cuộc.
Hai câu thơ cuối bài thể hiện thái độ tự trào của tác giả trước cuộc đời, là bức chân dung tự họa chính mình. Đặc biệt, đó còn là những sự đổi thay, biến chuyển của đời sống xã hội lúc bấy giờ, xã hội phong kiến mục nát, bọn thực dân Pháp tàn ác, quan lại, tay sai cho giặc. Nhưng ông vẫn giữ một tinh thần lạc quan lạc quan, đứng về phía dân nghèo.
Sống lâu, lâu để làm gì nhỉ?
Lâu để mà xem cuộc chuyển vần!
Trong hai câu thơ trên, tác giả đã thể hiện tình cảm và cảm xúc của mình về sự trăn trở với ý nghĩa của cuộc sống. Từ "sống lâu, lâu để làm gì nhỉ?" cho thấy tác giả đang tự hỏi về ý nghĩa và mục đích của việc sống lâu dài. Còn câu "lâu để mà xem cuộc chuyển vần" thể hiện sự tò mò và mong muốn của tác giả trong việc quan sát và trải nghiệm những biến đổi và thay đổi trong cuộc sống.
Qua đó, tác phẩm đem tới thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm rằng dù cho cuộc sống có xoay vần, đổi thay thì hãy luôn giữ cho mình tinh thần lạc quan, yêu đời.