2. Truyện được xây dựng trên hai tình huống cơ bản:

●    Tình huống 1: Đó là cuộc gặp gỡ của hai cha con ông Sáu sau tám năm xa cách, nhưng thật trớ trêu là bé Thu không nhận cha, đến lúc em nhận ra và biểu lộ tình cảm thắm thiết thì ông Sáu lại phải lên đường.

●    Tình huống 2: Ở khu căn cứ, ông Sáu dồn tất cả tình yêu thương và lòng mong nhớ đứa con vào việc làm cây lược ngà để tặng con, nhưng ông đã hi sinh khi chưa kịp trao món quà ấy cho con gái.

⇒   Như vậy, nếu ở tình huống thứ nhất bộc lộ tình cảm mãnh liệt của bé Thu với cha, thì tình huống thứ hai lại biểu lộ tình cảm sâu sắc, thắm thiết của ông Sáu với con. Tình huống truyện ở đây mang đầy kịch tính chứa đựng nhiều yếu tố bất ngờ. Đó là những tình huống ngẫu nhiên song lại rất phổ biến, những tình huống đầy éo le mà chúng ta thường gặp trong chiến tranh. Song đặt các nhân vật của mình vào các tình huống ấy, nhà văn muốn khẳng định và ngợi ca: tình cha con thiêng liêng, sâu nặng như một giá trị nhân bản sâu sắc. Tình cảm ấy càng cao đẹp trong hoàn cảnh chiến tranh.

3. Nhân vật anh thanh niên được miêu tả khoảng hai mươi bảy tuổi tự nguyện nhân công tác một mình ở đỉnh Yên Sơn cao hai nghìn sau trăm mét.

Công việc của anh phải làm là đo gió, đo mưa, tính mây, tính nắng cho chính xác, gian khổ nhất là lần ghi và báo về lúc một giờ sáng trong trời rét

Cái khó nhất của anh có lẽ là phải sống một mình trên đỉnh núi, bốn bề chỉ có cây cỏ và mây mù lạnh lẽo, không một bóng người quanh năm suốt tháng.
→ Anh vượt qua tất cả sự gắn bó với công việc đến say mê khiến anh không cảm thấy cô độc vì hiểu được ý nghĩa của công việc mình làm cũng như thấy được hạnh phúc khi biết mình cũng góp phần vào cuộc chiến đấu hạ phản lực Mỹ trên cầu Hàm Rồng.

Anh ham mê đọc sách và nghiên cứu sách vở, tự lo liệu để thường xuyên có sách đọc.

Anh đã tạo cho mình cuộc sống đầy hứng thú: nuôi gà lấy trứng, trồng hoa lay ơn, thược dược vàng tím đỏ rực rỡ. Anh trông vườn cây thuốc quý, anh sắp xếp một căn nhà ba gian sạch sẽ ...

Trong cuộc tiếp xúc ngắn ngủi ba mươi phút với bác lái xe, ông họa sĩ già và cô kĩ sư nông nghiệp trẻ, tính hiếu khách, thái độ nhân hậu ấm tình người của anh ta lấy được thiện cảm của mọi người: Anh lo lắng tìm thuốc quý để chữa bệnh cho người vợ bác lái xe, anh hái hoa gửi tặng cô gái, biếu làn trứng, làm thức ăn cho những vị khách quý bất chợt ghé thăm.

Anh còn là người khiêm tốn khi ông họa sĩ già ngỏ ý muốn vẽ chân dung anh, anh từ chối vì biết rằng ngoài kia còn nhiều người vất vả hơn mình, có những cống hiến lớn lao hơn mình. Anh không có một cái tên cụ thể, chỉ được gọi là anh thanh niên kèm theo một nét vẽ đơn sơ vê tầm vóc nhỏ bé, nét mặt rạng rỡ.
→ Anh mang trong mình nhiều phẩm chất cao đẹp của một con người ngày đêm hăng say lao động cống hiến cho đất nước nhưng luôn giữ được sự khiêm tốn, ý nhị cũng như tự biết cách làm cho cuộc sống của mình thi vị hơn, thật đáng ngưỡng mộ và học tập theo.

4. 

Ở làng đã mấy chục năm, cùng bà con, anh em làng xóm cùng nhau làm biết bao nhiêu là việc, tôi nghĩ rằng tình cảm chúng tôi không chỉ là tình cảm láng giềng mà nó đã trở thành tình cảm anh em như người thân trong gia đình. Vậy mà giờ đây, khi nghe người khác nói xấu về làng mình, tôi đã có những cảm xúc mà không thể nào có thể hiểu nổi.

     Tôi là Hai, một người nông dân chất phát ở làng chợ Dầu. Vì chính sách của Đảng mà tôi đã phải rời ngôi làng thân yêu đến một nơi ở mới. Tuy không bằng làng cũ nhưng ở đây cũng vui không kém. Hàng ngày gia đình tôi tăng gia sản xuất và luôn nghe ngóng về làng cũ. Con bé lớn gánh hàng ra quán cho mẹ, còn tôi thì vỡ đất tròng lương thực. Ở nơi đây, hì hục làm lụng một mình lại khiến tôi càng nhớ thêm những buổi lao động cùng anh em trong xóm, thời gian đó vui biết bao nhiêu, làm tôi càng nao nức chờ ngày chở về làng. Những ngày tháng trôi qua bằng việc hàng ngày vào phòng thông tin nghe đọc báo, học một khoá bình dân học vụ, làm vườn và thỉnh thoảng ra mấy quán nước dưới mấy gốc đa xù xì, nghe mọi người nói chuyện cùng nhau. Chuyện sẽ chẳng có gì nếu hôm đó tôi nghe mọi người nói rằng làng mình theo giặc, trở thành Việt gian.
     Đùng! To hơn cả tiếng súng, đó chính là tiếng lòng tôi đang vỡ vụn. Nghe mấy lời đó, ai mà bình tĩnh cho nổi. Tin tưởng và thương yêu biết bao rồi giờ nó trở thành thứ xấu hổ làm tôi không chịu được. Sự tuyệt vọng dâng lên tận cổ. Tôi thấy cổ nghẹn hẳn, muốn nói mà không nói được, da mặt tê rân rân. Cảm giác khó thở kéo đến, gặng mãi mới được một câu. Tôi liền hỏi rằng chuyện thật không và nghe những lời nói của người ta, tôi xấu hổ đến mức muốn độn thổ, vội trả tiền nước rồi đứng dậy đi về. Gắng từng bước chân nặng chĩu mới về được đến nhà, tôi nằm vật ra giường. Nhìn lũ con thơ thấy bố mệt ra chỗ khác chơi mà tôi không kìm được nước mắt. Nghĩ đến việc con mình cùng gia đình bị nói là dân làng Việt gian mà tôi không chịu được. Nghĩ lại từng người trong làng, tôi cũng không tin rằng chúng là người như thế. Nhưng không tin thì làm được gì vì sự thật người ta nói như thế. Cũng chả có ai rảnh rỗi mà bịa chuyện cả. hàng ta câu hỏi cứ loanh quanh trong đầu khiến đầu óc tôi muốn vỡ ra. Sự nhục nhã dâng cao khiến tôi không thể trụ vững.

     Đến chiều, vợ tôi cũng gánh gánh hàng về, nhìn biểu cảm cùng sự buồn bã của vợ chắc hẳn bà ấy cũng biết chuyện rồi. Không khí trong nhà im lặng đến mức đáng sợ. Cả ngày đó, không khí trùng xuống khiến nỗi buồn cũng nhân lên gấp đôi. Tôi trằn trọc mãi không ngủ được. Điều tôi lo lắng bây lâu rồi cũng đến. Chuyện làng theo Việt gian mọi người đều biết, còn có lệnh đuổi người làng chợ Dầu ra khỏi làng. Bà chủ nhà dù có không nỡ nhưng có lệnh rồi thì biết làm sao. Vợ chồng tôi chỉ biết câm nín, nhìn đứa con thơ sắp tới không nơi nương tựa mà những cảm xúc hỗn tạp trong lòng dâng trào.

     Nếu như những ngày tháng trước, tôi chỉ mơ thôi cũng mơ đến ngày trở về vậy mà giờ đây, cái suy nghĩ ấy soẹt qua đã bị tôi lập tức gạt văng. Dù có từng yêu thương đến đâu, giờ tôi có cho tiền cũng không thèm về cái làng ấy nữa. Nước mắt lăn dài trên má cũng không có sức để lau. “Không thể được! Làng thì yêu thật, nhưng làng theo Tây mất rồi thì phải thù”. Mấy ngày nay chỉ dám ru rú trong nhà, tôi sợ ra ngoài nghe thấy mấy lời về đòn thổi sẽ càng xấu hổ, nhục nhã hơn.

     Rồi sau cơn mưa, trời lại sáng. Tin tốt tới khiến tôi mừng rỡ không thôi. Những tin đồn thổi trước đây đều là những tin đồn sai cả, việc làng tôi theo Việt gian là sai sự thật. Tôi mừng lắm, cùng lúc đó nghe được lời nói cho ở lại nhà của và chủ nhà mà tôi lại càng sướng. Sau tin đó, tôi lại vui vẻ trở lại, đi đây đi đó kể những chiến thích lừng lẫy mà làng tôi mang tới.
     Vậy là những ngày tháng vui vẻ lại tới, tôi lại càng nhớ làng và muốn quay trở lại. Những tâm trạng xấu hổ, buồn tủi của những ngày tháng nghe người ta chửi làng tôi, chửi bới dân làng tôi đã kết thúc. Giờ đây, tôi đã có thể đi lại đàng hoàng, tự do trong xóm này mà không cần sợ điều gì cả. Đúng là nên tin tưởng vào làng mà. Làng chợ Dầu mãi trong tim tôi và dù đi đâu tôi cũng muốn về lại đó.