Linh Phương  Bối cảnh lịch sử đất nước Đại Việt (trong đó có Thanh Hóa) cuối thế kỷ XIV đầu thế kỷ XV diễn ra nhiều biến động, trong đó đáng chú ý là sự khủng hoảng của nhà Trần, việc thay thế của nhà Hồ, sự xâm lược và đô hộ của nhà Minh, nhân dân khắp nơi đứng lên khởi nghĩa... Sau khi cuộc khởi nghĩa của hai tôn thất nhà Trần là Trần Ngỗi và Trần Quý Khoáng thất bại hoàn toàn vào năm 1413, sứ mệnh lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc được giao lại cho Lê Lợi và những người đồng chí đồng lòng cùng “nằm gai nếm mật” với ông. Vốn là người hiểu rất rõ địa lợi, nhân hòa của vùng rừng núi phía Tây Thanh Hóa, Lê Lợi đã xây dựng và đặt nền móng vững chắc cho căn cứ địa đầu tiên của cuộc khởi nghĩa. Đó là vùng núi Lam (tức núi Cham) trong không gian địa lý hành chính hương Lam Sơn là nơi khởi phát, để rồi sau đó, cả trước, trong và sau khởi nghĩa, vùng đất Lam Sơn đã trở thành “đất căn bản”. Những năm tháng hoạt động của nghĩa quân Lam Sơn trên địa bàn Thanh Hóa là giai đoạn hoạt động dài nhất, gian khổ nhất, bởi khi đó “nghĩa binh mới dấy”, mà “thế giặc đương hăng”, có lúc rơi vào tình thế phải “đình chiến hai năm để củng cố lực lượng” nhưng với nghị lực phi thường, lại được nhân dân đùm bọc, chở che, giúp đỡ, nên nghĩa quân đã vượt qua bao khó khăn nguy hiểm, dần khôi phục và phát triển được phong trào. Sau khoảng thời gian xây dựng và củng cố lực lượng trên địa bàn núi rừng Thanh Hóa và trên cơ sở kế hoạch chiến lược của tướng quân Nguyễn Chích, nghĩa quân Lam Sơn đã mở rộng địa bàn hoạt động xuống Nghệ An, “nơi hiểm yếu, đất rộng, người đông”, tạo thành “chỗ đứng chân, rồi dựa vào nhân lực, tài lực đất ấy mà quay ra đánh Đông Đô thì có thể tính xong việc dẹp yên thiên hạ”.

Bình Định Vương Lê Lợi và Tướng Nguyễn Chích (Hình mình họa)

Từ đây, nghĩa quân có thể khống chế Tân Bình, Thuận Hóa ở phía nam và uy hiếp, tấn công ra phía Bắc, tiến tới giải phóng Đông Quan vào cuối năm 1427. Trong những thắng lợi mang tính chất quyết định đến cục diện của cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc, sự tham gia và đóng góp của các địa phương (Thuận Hóa, Hà Tĩnh, Nghệ An, Ninh Bình, Hòa Bình, Bắc Giang), dòng họ (họ Vi) , giới phụ nữ là rất lớn lao. Đó là minh chứng góp phần khẳng định “ tính nhất nhân dân rộng rãi”, “lòng dân quyết định mọi thành bại của các cuộc kháng chiến và khởi nghĩa cứu nước hồi đầu thế kỷ XV” của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, vì đấy chính là đặc điểm nổi bật nhất và cũng là cội nguồn sức mạnh của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, hoàn toàn khác so với cuộc kháng chiến của nhà Hồ cũng như tất cả các cuộc khởi nghĩa chống Minh trước khởi nghĩa Lam Sơn. Song xét đến cùng, vai trò lãnh đạo, chỉ đạo và điều hành của bộ tham mưu nghĩa quân là yếu tố tiên quyết đến mọi thắng lợi, trong đó Lê Lợi và Nguyễn Trãi là hai vị lãnh tụ xuất sắc nhất của nghĩa quân, hai anh hùng vẻ vang của dân tộc.

Hội thề Đông Quan (Hình minh họa)

Đặc biệt, Lê Lợi không chỉ là anh hùng kiệt xuất trong khởi nghĩa Lam Sơn với vai trò chủ động kiến tạo Hội thề Đông Quan, Hội thề kết thúc chiến tranh, lập lại hòa bình lâu dài giữa nhà nước Đại Việt và nhà Minh (Trung Quốc) mà còn được suy tôn là vị Tổ trung hưng thứ hai (tiếp nối Tổ trung hưng thứ nhất là Ngô Quyền và sau Thủy tổ dựng nước là Hùng Vương).