Chuyển thể từ tiểu thuyết Người mẹ cầm súng của tác giả Nguyễn Thi, bộ phim Mẹ vắng nhà là một trong những tác phẩm tiêu biểu của nền điện ảnh Việt Nam thập niên 70 - 80. Bộ phim đã giành giải Bông sen Vàng ở LHP Việt Nam lần thứ 5 và giải Lọ hoa pha lê tại LHP Quốc tế Karlovy Vary vào năm 1980. Gần 40 năm trôi qua, phim vẫn để lại ấn tượng đặc biệt trong lòng người xem.

Mẹ vắng nhà do được nhào nặn dưới bàn tay của đạo diễn Nguyễn Khánh Dư. Phim kể về cuộc sống, sinh hoạt của 5 chị em bé bỏng trong lúc đế quốc Mỹ đẩy mạnh càn quét bình định trên toàn chiến trường miền Nam nói chung, các tỉnh Tây Nam Bộ nói riêng. Trong số đó đứa út còn đang tuổi nằm nôi. Mẹ của các em là nữ du kích Út Tịch (do NSƯT Ngọc Thu thủ vai) thường xuyên vắng nhà đi chiến đấu.

Khi chuyển thể tác phẩm cảm động này thành phim, đạo diễn Nguyễn Khánh Dư đã giữ nguyên được hồn cốt, tinh thần và thu hút được sự yêu mến của khán giả. Mẹ vắng nhà không chỉ nêu bật được tình yêu thương của một người mẹ dành cho các con mà còn nói lên lòng trung thành và tình yêu quê hương đất nước của người phụ nữ dũng cảm. Phim như một nụ cười rạng rỡ át đi tiếng bom của một thời đại ác liệt.

Qua cuốn phim này, chúng ta ý thức được rằng, khi dấn thân đấu tranh cho quê hương, những nhà đấu tranh dân chủ đã phải chịu nhiều hy sinh, nhiều thiệt thòi trên toàn phương diện: hôn nhân đỗ vỡ, tính mạng bị đe dọa. Và khi lãnh án tù, không phải chỉ có họ phải gánh chịu những hậu quả nặng nề, mà toàn bộ gia đình của họ cũng lâm vào những hoàn cảnh vô cùng thương tâm.

Chúng ta cũng ý thức được rằng sau lưng những người phụ nữ dũng cảm này là những người mẹ, người cha cũng can trường không kém. Trong phim Mẹ Vắng Nhà, chúng ta thấy bà Tuyết Lan, thân mẫu của Mẹ Nấm đang phải đương đầu với bao thử thách. Bà mang trên vai nhiều gánh nặng: với trách nhiệm mưu sinh của một người chủ gia đình, trách nhiệm làm con đối với người mẹ già yếu, trách nhiệm một người mẹ với người con gái đang trong lao tù với tâm tư đau khổ, bất an cho số phận người con yêu quý của mình. Ngoài ra bà còn phải thay con chăm lo cho hai cháu ngoại tuổi còn non dại trong một hoàn cảnh cực kỳ khó khăn với sự rình rập, khủng bố tinh thần không ngừng của công an. Không biết bao lần, bà Tuyết Lan đã để nước mắt chảy ngược vào tim để không làm suy sụp tinh thần của người mẹ già, của con gái và các cháu nhỏ. Thử hỏi trong chúng ta, ai có thể đối đầu với những nghịch cảnh như vậy , và chúng ta sẽ chịu đựng được trong bao lâu?

Qua cuốn phim này, chúng ta cũng liên tưởng đến những người thân của các nhà đâu tranh dân chủ khác như cha mẹ của Trần Hoàng Phúc, Trần Huỳnh Duy Thức, Việt Khang, Đỗ Thị Minh Hạnh, v.v.. Và chúng ta cũng đã không quên được sự bất khuất của bà Đặng Thị Kim Liêng, mẹ của Blogger Tạ phong Tần, đã anh dũng tự thiêu vào năm 2012 để phản đối bản án bất công của con gái mình.