“Thơ là do cái tình sinh ra”: nguồn gốc của hồn thơ là cảm xúc. Cảm xúc là điểm khởi đầu để sáng tạo nên thơ ca, nghệ thuật. Tình cảm trong thơ “phải là tình cảm chân thật”: thơ là những rung động và cảm xúc của con người trước cuộc sống được bộc lộ chân thành, tự nhiên. Đó là niềm vui, nỗi buồn, sự đau khổ hay hạnh phúc…  Nhà lí luận phê bình văn học Viên Mai đã khẳng định vai trò của tình cảm trong thơ. Đọc thơ ta như được tiếp xúc trực tiếp với những cảm nhận, tâm sự, nỗi niềm của nhân vật trữ tình. Những tình cảm, cảm xúc ấy càng chân thành thì càng dễ khơi dậy sự đồng cảm của bạn đọc. Sức hấp dẫn và sự tồn tại của thơ cũng bắt nguồn từ đấy. Thông qua bài “viếng lăng Bác” nhà thơ Viễn Phương đã thể hiện được cái tình chân thật nhất.

Bài thơ được sáng tác trong không khí xúc động của nhân dân ta lúc công trình lăng chủ tịch được hoàn thành, đồng bào miền Nam được thỏa ước mong bấy lâu được ra thăm lăng Bác. Vì vậy, ngay từ dòng thơ đầu tiên, tác giả đã nghẹn ngào thốt lên:

Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác.

Câu thơ đơn giản nhưng ẩn chứa bao cảm xúc sâu lắng của người con miền Nam, sau nhiều năm chờ đợi mong mỏi đã được thỏa nguyện ra thăm lăng Bác. Tiếng "con" đầu câu thơ vang lên ấm áp, thân thiết biết bao. Bác gần gũi với những con dân đất Việt, như một vị cha già của dân tộc. "Con ở miền Nam" bao hàm cả nỗi đau và niềm tự hào sâu sắc. Miền Nam đã trải qua nỗi đau chia cắt, gian khổ và anh hùng đã chiến thắng kẻ thù hung bạo để về sum họp cùng cả nước thân yêu.

Tác giả mong muốn được thấy Bác một lần để giải tỏa nỗi nhớ mong, nhưng thật đau lòng khi Bác không còn nữa. Vì vậy, từ "viếng" được thay thế bằng từ "thăm" không chỉ để giảm bớt cảm giác đau buồn và xót xa, mà còn để khẳng định sự sống bất diệt của Hồ Chí Minh - người vẫn sống mãi trong lòng miền Nam. Trong trạng thái cảm xúc dâng trào, hình ảnh đầu tiên là hàng tre đứng hiên ngang, mang lại ấn tượng mạnh mẽ cho người thăm lăng Bác.

Bác đang bình yên trong giấc ngủ êm đềm. Sự bình yên của Bác là sự bình yên của một vị lãnh tụ suốt đời lo cho dân tộc, đã có thể an lòng trước sự vững vàng của đất nước. Ánh sáng dịu nhẹ trong lăng gợi liên tưởng thú vị tới "vầng trăng sáng dịu hiền". Trăng là tri kỉ của Bác, đã cùng Người gắn bó, san sẻ, từ những ngày trong lao tù hay giữa cảnh khuya, bàn bạc việc quân nhưng chưa bao giờ Bác được thảnh thơi ngắm trăng. Chỉ bây giờ khi đã nằm trong giấc ngủ bình yên Người mới đến với trăng vẹn tâm tình. Trăng dịu hiền soi sáng hình ảnh Bác nhưng vầng trăng ấy còn là tình cảm tha thiết, sâu nặng của con dân Việt Nam dệt nên để nhẹ nhàng canh giấc ngủ ngàn thu của Người.

Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát

Câu thơ đóng mở bằng thán từ "ôi" thể hiện dòng cảm xúc mãnh liệt trong lòng nhà thơ. Từ "xanh xanh" và "bát ngát" mô tả cảnh hàng tre dọc bên lăng rộng mở, trải dài đến tận chân trời. Hình ảnh cây tre là biểu tượng của sự bất khuất, kiên cường và lòng trung thực, chính trực.

Cây tre là biểu tượng cho sự kiên cường, bất khuất của con người và đất nước Việt Nam. Bác Hồ là người hội tụ tất cả những phẩm chất cao đẹp nhất của dân tộc, sự sống bát ngát luôn xanh màu và kiên cường đối mặt với những thử thách khó khăn. Hàng tre bên lăng Bác như những người lính kiên trung, bảo vệ giấc ngủ bình yên của Người. Nhà thơ cảm nhận được dòng cảm xúc của nhân dân và ghi lại khi bước vào lăng.

Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.

Câu thơ đặc biệt với hiệu ứng thẩm mỹ được tạo ra bởi sự kết hợp tài tình giữa hình ảnh thực và ẩn dụ sánh đôi với nhau. Từ hình ảnh mặt trời, biểu tượng của thiên nhiên và vũ trụ, một nguồn sáng sống cho toàn bộ sinh vật trên trái đất, Viễn Phương kết nối với một mặt trời ẩn dụ trong lăng là Bác Hồ. Bác đã mang đến ánh sáng cách mạng cho dân tộc, đã chỉ đường cho quê hương đi qua mọi sóng gió trong lịch sử. Tuy nhiên, để tả được đặc tính nổi bật nhất của vầng sáng thiêng liêng ấy, tác giả nhấn mạnh tính chất đỏ rực và nguồn nhiệt mạnh mẽ của mặt trời. Mặt trời Bác Hồ vĩnh cửu và mãi trường tồn, ánh sáng của Người chiếu sáng đường đi cho dân tộc Việt Nam. Vì thế, chúng ta luôn kính trọng dâng lên Người những tình cảm chân thành nhất.

Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng

Như mặt trời của thiên nhiên, ngày qua ngày, dòng người vẫn đến đây để thể hiện nỗi thương nhớ sâu đậm. Từ "ngày ngày" khẳng định thời gian vĩnh cửu, hình ảnh "dòng người" kết hợp với tràng hoa tươi thắm và hương thơm ngát tôn vinh 79 mùa xuân của Người. Tác giả sử dụng hình ảnh hoán dụ tượng trưng để thể hiện ý nghĩa đặc biệt. Bác Hồ đã sống một cuộc đời đẹp như mùa xuân tươi thắm và đã tạo ra những mùa xuân bất tận cho đất nước và con người Việt Nam. Tác giả thể hiện sự thành kính và tôn trọng vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc và niềm biết ơn sâu sắc đó được chuyển hóa thành nỗi xúc động nghẹn ngào khi đặt chân đến lăng Bác:

Bác nằm trong giấc ngủ bình yên 
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim.

Tác giả sử dụng hình ảnh của vũ trụ để so sánh với Bác thể hiện sự trường tồn vĩnh cửu và tình yêu, lòng thành kính của mình đối với Bác. Dù là như thế nhưng nhà thơ vẫn cảm thấy đau xót trước sự thật Bác đã ra đi.

Vẫn biết trời xanh là mãi mãi 
Mà sao nghe nhói ở trong tim.

Lí trí và tình cảm có sự đối lập với nhau, vẫn biết Bác còn sống mãi trong trái tim và trí óc con dân nhưng nhà thơ vẫn đau đớn, xót xa khi nghĩ đến sự thật là Bác đã ra đi. Gặp được Bác, thỏa được ước nguyện bấy lâu nhưng niềm hạnh phúc nỗi bồi hồi xúc động chưa kịp nguôi thì đến giờ phút chia li.

Mai về miền Nam thương trào nước mắt 
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
Muốn làm đoá hoa toả hương đâu đây
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này...

Câu thơ ngập tràn tình yêu, niềm xúc cảm ngân vang và dòng nước mắt như thương. Chỉ một chữ "trào" thôi cũng đủ.

Thông qua bài “Viếng lăng Bác” của Viễn Phương là sự biểu đạt lòng thành kính và lòng biết ơn vô hạn đối với công lao của Bác Hồ, qua việc miêu tả chi tiết và truyền tải cảm xúc sâu sắc của mình. Từ đó có thể thấy nhận định của Viên Mai hoàn toàn đúng đắn. Nó không chỉ là tiêu chí đánh giá một tác phẩm mà còn nêu ra những yêu cầu đối với người sáng tác, đồng thời định hướng cho việc cảm thụ và tiếp nhận các tác phẩm thơ.