Trong bài thơ "Bánh trôi nước" của Hồ Xuân Hương, cảm hứng chủ đạo là sự biểu hiện tình cảm về số phận éo le, bạc bẽo của người phụ nữ trong xã hội. Nhà thơ đã mượn hình ảnh chiếc bánh trôi nước để tượng trưng cho số phận người phụ nữ, với viên bánh trắng mịn, xinh xắn là biểu hiện cho vẻ đẹp và phẩm giá của người con gái nhỏ bé, phụ thuộc nhưng vẫn giữ gìn được tự ái và lòng tự trọng. Về bố cục, bài thơ "Bánh trôi nước" có 4 câu chính và 1 câu kết luận. Câu đầu tiên mở đầu bài thơ với hình ảnh viên bánh trôi nước tươi mới. Câu thứ hai và ba miêu tả vẻ đẹp của viên bánh trôi nước, tượng trưng cho vẻ đẹp của người phụ nữ. Câu cuối cùng kết luận lại ý nghĩa sâu sắc về số phận và phẩm giá của người con gái thông qua hình ảnh chiếc bánh trôi nước.