HOÀN CẢNH LỊCH SỬ RA ĐỜI CỦA TÁC PHẨM
1.  Tình hình Châu Âu giữa thế kỷ XIX
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất diễn ra ở Châu Âu, tiêu biểu như một số nước: Anh (1864-1820); Pháp (những năm 40-60 thế kỷ XIX), Đức (1871)… làm cho lực lượng sản xuất tư bản chủ nghĩa phát triển mạnh mẽ, chủ nghĩa tư bản được thiết lập ở một số nước Châu Âu. Mâu thuẫn  giữa tính chất, trình độ phát triển của lực lượng sản xuất với quan hệ sản xuất dựa trên chế độ chiếm hữu tư nhân về tư liệu sản xuất trong lòng xã hội tư bản ngày càng bộc lộ rõ hơn. Biểu hiện về mặt xã hội là mâu thuẫn giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản.
Phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân chống giai cấp tư sản nổ ra ở nhiều nơi. Tiêu biểu như : khởi nghĩa của công nhân dệt ở thành phố Lyon (Pháp) năm 1837, cuộc khởi nghĩa của công nhân vùng Xêlêdi (Đức); và phong trào hiến chương (Anh) kéo dài 10 năm 1838-1848 nhưng đều thất bại. Tuy nhiên giai cấp công nhân đã chứng tỏ là một lực lượng chính trị độc lập trên vũ đài quốc tế.
2. Tình hình nước Đức giữa thế kỷ XIX
Do ảnh hưởng của cuộc cách mạng công nghiệp, và kinh tế tư bản chủ nghĩa ở Châu Âu, kinh tế Đức từ phương thức sản xuất phong kiến đã phát triển mạnh theo hướng tư bản chủ nghĩa.
Giai cấp công nhân và phong trào công nhân Đức không ngừng lớn mạnh. Trong khi đó, giai cấp tư sản Đức non yếu cả về chính trị, tư tưởng và tổ chức, vừa ghét, vừa sợ chế độ chuyên chế quân chủ, vừa sợ giai cấp công nhân và phong trào công nhân.
Nước Đức chứa đầy mâu thuẫn, nổi lên là mâu thuẫn giữa giai cấp nông dân và giai cấp công nhân với giai cấp địa chủ phong kiến; mâu thuẫn giữa giai cấp vô sản với giai cấp tư sản. Những mâu thuẫn đó đã đẩy nước Đức trước cuộc cách mạng xã hội. Phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân Đức phát triển nhưng vẫn chưa giành được thắng lợi.
Tư tưởng ở nước Đức lúc này diễn biến rất phức tạp : các trào lưu tư tưởng chen đua nhau mọc lên như nấm, cuộc đấu tranh giữa các trào lưu tư tưởng rất quyết liệt. Nền triết học cổ điển Đức tỏ ra lạc hậu : chủ nghĩa duy tâm khách quan của Hêghen bị phân hoá, C.Mác, Ph.Ăng ghen khẳng định:"Quá trình tan rã của hệ thống Hêghen bắt đầu" (1); chủ nghĩa duy vật trực quan của Phoi-ơ-Bắc không tiến lên được nữa, mặc dù trước đó nó có tiến bộ nhất định. Phái “Hê ghen trẻ”- những đại biểu tư sản cấp tiến theo xu hướng cải lương. Tư tưởng duy tâm của phái “Hê ghen” và sau Hê ghen đang cản trở dân tộc Đức trước cuộc cách mạng tư sản, đồng thời có ảnh hưởng tiêu cực đến giai cấp công nhân và phong trào công nhân. Trước bối cảnh đó C.Mác và Ph.Ăng ghen đã cộng tác viết và cho ra đời tác phẩm Hệ tư tưởng Đức, nhằm mục đích; phê phán nền triết học cổ điển Đức, hạt nhân là thế giới quan, phương pháp luận duy tâm trên các lĩnh vực khác nhau của lịch sử xã hội; trình bày những cơ sở khoa học của một học thuyết mới nhằm cải biến hiện thực bằng hoạt động thực tiễn chứ không phải bằng tư duy thuần tuý, trìu tượng; đấu tranh giải phóng triệt để giai cấp công nhân và những người lao động bị áp bức, đồng thời C.Mác Ph.Ăng ghen cũng đoạn tuyệt với những nhận thức quá khứ của mình, khẳng định bước chuyển lập trường của mình từ dân chủ tư sản sang lập trường xã hội chủ nghĩa.