Mảnh đất Tây Bắc đã trở thành vùng đất hứa của thi ca nghệ thuật. Các nhà văn, nhà thơ tìm đến đây để tìm nguồn cảm hứng mới và Tô Hoài cũng vậy. Tô Hoài đã từng nói mảnh đất Tây Bắc để thương, để nhớ cho ông nhiều quá nên ông quyết định quay trở lại đây trả món nợ ân tình bằng tập truyện “Tây Bắc”. Tô Hoài là nhà văn lớn của nền văn học hiện đại Việt Nam. Ông đặc biệt quan tâm đến đời sống con người lao động, đặc biệt là đồng bào Tây Bắc. Tô hoài luôn hướng đến con người bình dị,  người dân miền núi Tây Bắc. “Vợ chồng a phủ” là một trong ba đoạn trích được in trong tập truyện này. 

       Đoạn trích kể về những người lao động vùng Tây Bắc, về số phận đau khổ bị chà đạp bởi cường quyền của những con người nhỏ bé. Nổi bật trong tác phẩm là nhân vật Mị, một cô gái xinh đẹp vùng Tây Bắc nhưng lại có số phận bất hạnh khổ đau. Đặc biệt là sức sống mãnh liệt, là lòng thương người của nhân vật trữ tình chính này qua đoạn trích đêm cứu A phủ: “Lúc ấy đã khuya. Trong nhà đã ngủ yên, thì Mị trở dậy thổi lửa…..…………… A Phủ nói: “đi với tôi”.  Và hai người lẳng lặng đỡ nhau lao xuống dốc núi.” Qua đoạn trích trên ta có thể liên hệ với chi tiết Mị nghĩ tới nắm là ngón trong đêm tình mùa xuân để nhận xét đóng góp của nhà văn Tô hoài khi viết về người lao động vùng núi cao Tây Bắc.

      Mị là một cô gái xinh đẹp, có tài thổi sáo hay, có niềm khao khát hạnh phúc và được hạnh phúc. Do món nợ truyền kiếp của bố mẹ nên nàng bị nhà thống lý Pá Tra bắt về gạt nợ. Chuỗi ngày làm con dâu nhà thống lý là những ngày đau khổ “không bằng con trâu, con ngựa”, “sống lâu trong cái khổ Mị quen rồi”. Mị dần mất đi cảm xúc, tâm hồn dần trở thành cỗ máy làm việc cho nhà Pá Tra. A phủ do một lần đi chơi, đã gặp và đánh A sử- con trai nhà thống lý. Vì không có tiền nộp phạt nên chàng phải về làm người ở gạt nợ nhà Thông lý. Do còn trẻ, lại khỏe mạnh lên a phủ làm gần như hết mọi việc trong nhà. Trong tình cảnh đau đớn như thế này hẳn chàng trai khỏe mạnh, gan dạ đến đâu cũng phải rơi nước mắt. Mị chợt nhớ lại đêm năm trước a sử trói Mị, Mị cũng phải trói đứng như thế kia, nhiều lần khóc “nước mắt chảy xuống miệng, xuống cổ không lau đi được”. Hẳn rằng Mị cũng thấy xót thương cho số phận a phủ, “cơ chừng này đến đêm mai là người kia sẽ chết, chết đau, chết đói, phải chết”.   Đồng cảnh dẫn đến đồng cảm, chung số phận trâu ngựa nàng hiểu rõ những đau khổ mà a phủ phải chịu. Nhờ những giọt nước mắt của a phủ, tâm hồn Mị như sống dậy. Mị định cứu A phủ, nhưng trong tình cảnh này nếu cứu A phủ, Mị sẽ là người thế thân, sẽ phải trói đứng đến chết, làm sao Mị không thấy sợ. Nhưng với sức mạnh tiềm tàng, cùng lòng thương người Mị quyết định “rút con dao nhỏ cắt lúa cắt nút dây mây cởi trói cho a phủ”.  Tấm lòng thương người sâu thẳm trong cô gái bị chà đạp bấy lâu nay trỗi dậy mãnh liệt. Một cô gái nhỏ bé quyết định liều mạng mình cứu một người xa lạ. Hoài đã khéo léo tạo tình huống đưa nhân vật Mị vào ranh giới giữa việc sống tiếp kiếp con trâu gạt nợ hay quyết định liều mạng mình tìm một cuộc sống tự do.

       Nhiều lần Mị định tự tử bằng “nắm  là ngón” nhưng rồi lại không làm được. Trong đêm tình mùa xuân năm trước kia, khi nàng nghe thấy tiếng sáo rủ bạn đi chơi. Mị bỗng trỗi dậy, Mị muốn đi chơi. Để nhân vật trở về với quá khứ, mơ mộng về cuộc sống trong quá khứ và đối lập với cuộc sống đau khổ thực tại. Nàng trở về thực tại, nhận thức số phận mình một lần nữa, nàng lại định ăn lá Ngón tự tử “nếu có nắm lá ngón trong tay, Mị sẽ ăn cho chết ngay”. Nhà văn Tô hoài đã đặt hết tình cảm của mình vào tác phẩm trên, vào người lao động vùng núi cao Tây Bắc. Qua đoạn trích đêm đông cứu A phủ, qua hình ảnh mị nghĩ tới nắm là ngón trong đêm tình mùa xuân, con người Tây Bắc hiện lên thật cao đẹp. Dù số phận mình có đau khổ đến đâu, dù đứng trước cái chết nhưng họ vẫn dành cho nhau những tình cảm trân quý, vẫn hy sinh cho nhau. Đồng cảm. đồng cảnh với nhau để cùng nhau giúp đỡ. Họ tuy là những con người lao động nhỏ bé, dù khổ cực đến đâu họ vẫn giữ trong mình những phẩm chất cao quý. Mị thật dũng cảm nhưng cũng rất yếu đuối. Dũng cảm khi cứu A phủ nhưng cũng bất lực trước số phận chỉ nghĩ ngay trong đầu mình phải chết mới thoát khỏi tình cảnh này. Bằng cái nhìn sâu sắc, bằng tấm lòng thương người Tô hoài đã khắc họa những người lao động miền núi đặc biệt nhân vật mị một cách tinh tế. Sử dụng các từ ngữ quen thuộc trong đời sống, tạo dựng tình huống truyện phong phú, câu chuyện thấm sâu vào lòng độc giả.

       Đọc xong tác phẩm “vợ chồng a phủ” ta cảm nhận rõ người lao động miền núi với những đức tính đáng quý. tác phẩm là áng văn hay về người lao động về nhân vật mị, thể hiện phong cách nghệ thuật độc đáo của tô hoài. qua truyện ngắn trên ta càng thấy yêu mến thêm cuộc sống lao động thấy thấu hiểu được số phận của con người dưới trị của. Họ vẫn lao động cần cù, vẫn yêu thiên nhiên, yêu của lao động.