Miêu tả con người đó chính là việc xây dựng nhân vật của nhà văn. Mỗi nhà văn sống trong cuộc đời, chắt lọc những điều tinh túy nhất mà họ biết để xây dựng nên hình tượng nhân vật – những đứa con tinh thần của nghề viết. Chính vì thế, khi bàn về nhân vật trong tác phẩm văn học có ý kiến cho rằng: “Nhà văn sáng tạo nhân vật để gửi gắm tư tưởng, tình cảm và quan niệm của mình về cuộc đời”.
Có thể nói, nhân vật là linh hồn của tác phẩm, cũng chính là cái hồn của người viết. Ở đây, cần chú ý rằng, nhân vật trong văn học là một hiện tượng nghệ thuật mang tính ước lệ, đó không phải là sự sao chụp đầy đủ mọi chi tiết biểu hiện của con người mà chỉ là sự thể hiện con người qua những đặc điểm điển hình. Tư tưởng là nhận thức, tầm nhìn cũng như thái độ của nhà văn đối với một đối tượng, vấn đề nào đó. Tình cảm là những cung bậc cảm xúc được rung lên từ cuộc sống, tâm hồn tác giả được gửi gắm vào ngòi bút của mình. Còn quan niệm chính là cái nhìn, chân lý sống mà nhà văn muốn khẳng định. Có thể hiểu rằng, thông qua các nhân vật của mình, nhà văn có thể gửi gắm vào đó tâm tư tình cảm lập trường của bản thân.
Nhà thơ Thế Lữ từng nhận xét: “Không có một sáng tác nào của Thạch Lam mà không có rất nhiều Thạch Lam trong đó”. Những tác phẩm của ông nhẹ nhàng mà tinh tế, bao chứa tình cảm lớn và tư tưởng lớn về con người và cuộc đời. Điều này được thể hiện rất rõ qua nhân vật mẹ Lê trong truyện ngắn “Nhà mẹ Lê”.
“Nhà mẹ Lê” nằm trong tập truyện ngắn “Gió lạnh đầu mùa”. Tác phẩm là câu chuyện về số phận những người dân ngụ cư mà trung tâm là mẹ Lê và mười một đứa con. Xuyên suốt tác phẩm, Thạch Lam kể về cuộc sống của gia đình mẹ Lê khi chuyển đến sống tại Đoàn Thôn từ những ngày vui sướng, yên ấm đến những ngày nghèo khổ, thiếu thốn nhất. Nhân vật chính mẹ Lê được tác giả khắc họa đầy đủ trên các khía cạnh: hoàn cảnh xuất thân, ngoại hình, tính cách và số phận.
Nhân vật mẹ Lê mang những phẩm chất tiêu biểu cho vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam truyền thống như yêu thương gia đình, giàu lòng nhân hậu, chăm chỉ và lạc quan. Thạch Lam thật sự là một nhà văn luôn “chắt chiu cái đẹp”.
Có những phẩm chất đáng quý như vậy nhưng số phận của nhân vật mẹ Lê lại vô cùng bi thảm. Bóng đêm của giặc giã, nạn đói hiện lên rất rõ trong tác phẩm dù tác giả không nhắc đến trực tiếp. Sự thống trị tàn ác của thực dân phong kiến đã đẩy cuộc sống con người rơi vào bế tắc. Những buổi chợ họp không đông đúc như trước. Phố vắng hẳn đi những tiếng nói chuyện trong sương lúc mờ sáng của các người hàng sáo gánh gạo kĩu kịt trên đò. Bác Hiền ngày nào cũng gánh hàng đi rồi lại gánh hàng về, bác Đối kéo cái xe không, đi lảng vảng trong huyện và vợ bác Đối cũng chẳng nằm võng hát trống quân nữa. Những chi tiết, hành động thật nhỏ nhưng cho thấy sự tiêu điều, xơ xác của Đoàn Thôn. Và với gia đình ngụ cư của mẹ Lê, điều bất hạnh nhất đã xảy đến. Quá xót xa khi nhìn đàn con đã nhịn đói suốt buổi, bác Lê vá lại manh áo rét, đánh liều sang nhà ông Bá xin gạo lần nữa dù ban sáng đã bị cậu Phúc dọa nạt sẽ thả chó ra cắn. Cả tác phẩm, nhân vật ông Bá và cậu Phúc không xuất hiện trực tiếp một lần nào, cũng không có bất kì lời thoại nào nhưng bộ mặt gian ác, vô nhân tính của bè lũ thống trị vẫn hiện lên rõ nét. Bác Lê không xin được gạo, bị chúng thả chó ra đuổi. Trên bắp chân bác, máu đỏ chảy ròng ròng. Trong giây phút đau đơn, bác vẫn không thôi trăn trở: “Thế là mẹ con lấy gì ăn cho đỡ đói bây giờ.”. Thương con, thương mình, bác Lê ứa nước mắt.
Tuy nhiên, trong khi phải gồng gánh những đứa con và cuộc sống, người phụ nữ mạnh mẽ ấy chẳng bao giờ than vãn và trách cứ ai. Bà vẫn cứ làm việc chẳng biết mệt mỏi chỉ mong kiếm cho những đứa con bát cháo loãng. Đến khi chết, bà vẫn chỉ lo cho con và mong những đứa nhỏ có một cuộc sống an bình. 
Có thể nói, để viết ra được câu chuyện chân thực như vậy, Thạch Lam đã có sự quan sát rất tốt. Ông hiểu được những người lao động, tôn trọng và yêu thích vẻ đẹp của họ trong cuộc sống lao động thường ngày. Thạch Lam giúp người đọc nhận ra được vẻ đẹp dù trong hoàn cảnh khốn khó của con người vẫn không mất đi nhân tính của người mẹ. Từ đó, ta thấy Thạch Lam đã gửi gắm tư tưởng,tình cảm và quan niệm của mình về cuộc đời qua nhân vật mẹ Lê.