Tình mẫu tử cao quý từ lâu đã đi vào văn chương, trở thành nguồn cảm hứng vô tận ấp ủ và nuôi dưỡng nhiều tác phẩm nghệ thuật. Đến với những trang viết về đề tài này của Thạch Lam, độc giả sẽ được đắm mình trong thế giới ngôn từ dạt dào chất thơ, chan chứa sự ấm áp cùng yêu thương. Trong đó, Nhà mẹ Lê là tác phẩm tiêu biểu và đặc sắc về tình mẫu tử do văn sĩ chấp bút, xuất bản lần đầu vào năm 1942. Truyện ngắn này không chỉ tái hiện tình cảm mẹ con xúc động mà còn dựng nên cả bức tranh toàn cảnh làng quê Việt Nam tiêu điều, xơ xác trước Cách mạng tháng Tám. 
Tác giả Thạch Lam có tên thật là Nguyễn Tường Lân, sinh năm 1910 tại Hà Nội trong một gia đình trí thức gốc quan lại. Tuy vậy, cả tuổi thơ ông đều gắn bó với quê ngoại Cẩm Giàng thuộc tỉnh Hải Dương, nơi đã ảnh hưởng đến nhiều sáng tác sau này. Sinh ra trong một gia đình đông anh em, bố lại mất sớm nên Thạch Lam từ thời niên thiếu phải chịu không ít vất vả, khó khăn. Vì vậy, ông luôn nhìn đời bằng đôi mắt tinh tường và sâu sắc, cảm thông cho nhiều số kiếp đáng thương, nghèo khổ. Chính cách quan sát và nhìn nhận cuộc đời này đã chi phối đến thế giới nghệ thuật cũng như phong cách sáng tạo của nhà văn. Ông không viết về thứ cao siêu, xa rời thực tế mà hướng ngòi bút vào những mảnh đời nhỏ bé, tội nghiệp.
Trong dòng đầu tiên của truyện ngắn Nhà mẹ Lê, tác giả đã dựng nên một phố chợ Đoàn Thôn tả tơi và ảm đạm. Ở nơi ấy, chỉ có những quán xá xiêu vẹo, dãy nhà lụp xụp, rách nát chẳng đủ che nắng mưa. Bằng tài quan sát kết hợp cùng trí tưởng tượng và vốn ngôn từ đa dạng, văn sĩ đã thành công lột tả sự tiêu điều của làng quê Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám. Chính không gian chật hẹp ấy buộc chặt con người với cuộc sống nghèo nàn, nhàm chán.
Có lẽ tháng ngày gắn bó với quê ngoại cũng như trải nghiệm sống phong phú đã chi phối đến cảm quan sáng tác của nhà văn. Ông đặt trọn trái tim, lòng nhiệt thành vào những trang văn viết về làng quê cùng người nông dân Việt Nam trong xã hội bấy giờ. Trong trang viết của Thạch Lam, những người dân nơi phố chợ có một điểm chung, ấy là bị cái nghèo bám riết. Họ phải làm lụng nhiều nghề khác nhau để kiếm kế sinh nhai, lay lắt sống qua ngày. “Họ ở đâu đến đây kiếm ăn trong mấy năm trời làm đói kém, làm những nghề lặt vặt, người thì kéo xe, người thì đánh dậm, hay làm thuê, ở mướn cho những nhà giàu có trong làng”. Cuộc đời của những người nông dân bé nhỏ ấy cứ mãi chìm đắm trong chuỗi ngày cơ cực và khổ sở. Tuy tác giả không sử dùng quá nhiều từ ngữ nhưng từng lời văn viết ra đều đầy sức ám ảnh, khơi gợi ở độc giả niềm thương cảm, xót xa. Làm việc từ buổi sáng tinh mơ cho đến khi trời sẫm tối là vậy nhưng cuộc sống của họ lại vô cùng bấp bênh và truân chuyên. Lớp người khốn khổ ấy phải phụ thuộc vào thời tiết, mùa màng cũng như những phú hộ khác trong vùng. “Nhưng đến mùa rét, khi các ruộng lúa đã gặt rồi, cánh đồng chỉ còn trơ cuống rạ, dưới gió bấc lạnh như lưỡi dao sắc khía vào da, bác Lê lo sợ, vì không ai mướn bác làm việc gì nữa.”
Thông qua những dòng miêu tả chân thực, cả một đời tảo tần “bán mặt cho đất, bán lưng cho trời” của người nông dân trong xã hội cũ dường như hiện ra vằng vặc trước mắt độc giả. Họ không thể tự quyết định số phận mình, phải chịu đựng muôn vàn nỗi nhọc nhằn, đắng cay.
Mẹ Lê nằm trong số người nông dân có hoàn cảnh vất vả và gian khó ấy, phải làm việc cật lực để chăm lo cho mười một đứa con thơ. Thạch Lam không miêu tả cụ thể mà chỉ chắt lọc những chi tiết cùng từ ngữ đắt giá, lột tả được nét nhọc nhằn hằn sâu ở nhân vật này. “Bác Lê là một người đàn bà quê chắc chắn và thấp bé, da mặt và chân tay nhăn nheo như một quả trám khô”. Vì chồng mất sớm, người phụ nữ ấy bất đắc dĩ phải trở thành trụ cột chính chèo chống cả gia đình. Bà cùng các con sống trong một căn nhà lá chật hẹp và xập xệ, chỉ có mỗi chiếc giường nan đã gãy nát từ lâu. Không chỉ sống ở hoàn cảnh thấp kém, mẹ Lê còn phải làm việc từ ngày này sang tháng nọ, chẳng lúc nào ngơi tay để nuôi cả gia đình. Dường như trong cái khổ lâu ngày,bà cũng quen dần, chỉ mong sao đàn con được bữa cơm no đủ.
Ở trang viết của tác giả, cái nghèo vẫn chực chờ và đeo bám người nông dân trong xã hội đương thời. Không chỉ vậy, nó còn khiến nụ cười trên môi trẻ thơ dần biến mất, thay vào đó là tiếng khóc than và rên rỉ vì đói. “Thế là cả nhà nhịn đói, mấy đứa nhỏ nhất: con Tý, con Phún, thằng Hy mà con chị nó bế, chúng nó khóc lả đi mà không có cái ăn. Dưới manh áo rách nát, thịt chúng nó thâm tím lại vì rét như thịt con trâu chết.” – Nhà mẹ Lê 
Nhân vật trẻ em trong các sáng tác của Thạch Lam nói chung cũng như Nhà mẹ Lê nói riêng thường là những mảnh đời bất hạnh, sớm chịu thiệt thòi. Bằng trái tim yêu thương vô bờ bến, văn sĩ đã chú ý khai thác và miêu tả đối tượng này, từ đó khơi gợi ở độc giả sự đồng cảm lớn lao. Hoàn cảnh sống khó khăn, khổ sở đã đẩy nhân vật chính rơi vào bước đường cùng, mịt mù và u tối. Vì không muốn nhìn thấy những đứa con thân yêu bị cái đói đày đọa, người mẹ ấy phải mạo hiểm đến nhà ông Bá giàu có trong thôn để đổi lấy bát gạo nhưng không thành. 
Khi miêu tả nỗi đau đớn đang hành hạ mẹ Lê, ngòi bút cùng giọng điệu nhà văn trở nên xót xa, chua chát hơn bao giờ hết. Chỉ vì miếng cơm manh áo, người phụ nữ tội nghiệp đã phải đánh đổi bằng cả mạng sống quý báu của mình. Bà ra đi trong sự nuối tiếc, xót xa của đàn con nheo nhóc cùng hàng xóm xung quanh. Cho đến lúc từ giã cõi đời, người phụ nữ ấy vẫn không thoát khỏi cảnh nghèo khổ khi quan tài chỉ là một cỗ ván mọt. “Hai hôm sau, bác Lê lại lên cơn mê sảng rồi chết. Người trong phố chợ gom góp nhau mua cho bác một cỗ ván mọt, rồi đưa giúp bác ra cánh đồng, chôn vùi dưới bãi tha ma nhỏ ở đầu làng.” – Nhà mẹ Lê 
Tác phẩm kết thúc với sự ra đi của mẹ Lê nhưng cái nghèo vẫn ở đó, rình rập và đè nặng lên đôi vai người còn sống. Rồi những đứa trẻ thiếu vắng tình thương cùng hơi ấm sẽ lại rơi vào vòng lặp ấy, tiếp tục cuộc đời đau khổ, không có tương lai.
Thạch Lam kiếm tìm chất liệu sáng tạo ở những mảnh đời cơ cực và bất hạnh, thế nhưng nhà văn không bi quan mà luôn tin tưởng vào phẩm chất tốt đẹp bên trong mỗi người. Thế giới nhân vật của ông vì vậy đều có ý thức vượt lên khỏi nghịch cảnh, đồng thời gìn giữ tâm hồn trong sạch, thiện lương. Ở truyện ngắn Nhà mẹ Lê, độc giả bắt gặp hình ảnh người phụ nữ nhỏ bé một mình gồng gánh gia đình nhưng chưa bao giờ buông lời than vãn hay oán trách. Chính tình yêu thương con đã tiếp thêm sức mạnh cho mẹ Lê vượt qua chuỗi ngày làm lụng vất vả không kể ngày đêm. Người phụ nữ ấy đã không màng đến bản thân mình mà hy sinh một cách thầm lặng để nuôi dưỡng những đứa trẻ bé thơ. Đối với bà, niềm an ủi và hạnh phúc duy nhất chính là khoảnh khắc được quây quần bên các con.
Tuy ít khi thể hiện nhưng từng hành động, cử chỉ của mẹ đều thể hiện tình yêu thương dành cho đàn con. Người phụ nữ ấy luôn chăm lo, săn sóc một cách ân cần, xem chúng là cả nguồn sống. Chính tình yêu đó mà bà dám mạo hiểm cả tính mạng để đổi lấy cho gia đình chút gạo sống qua ngày. Trong trang văn Thạch Lam, sức mạnh của tình mẫu tử là vô cùng to lớn và thiêng liêng, thể hiện qua việc người mẹ có thể làm tất cả vì con. 
Thạch Lam yêu cuộc sống da diết, luôn tự hào mình là một người con Việt Nam máu đỏ da vàng. Vì vậy, những áng văn chương của tác giả không chỉ dung dị và nhẹ nhàng tựa mây bay mà còn in đậm nét tính cách dân tộc. Trong tác phẩm Nhà mẹ Lê, tính dân tộc được biểu hiện trước hết thông qua những đoạn văn miêu tả khung cảnh làng quê Việt Nam. Ấy là cánh đồng mênh mông, dòng sông đầy tôm cá mỗi khi vào mùa hay âm thanh chuyện trò rôm rả khắp nơi. 
Thiên nhiên trong trang viết của Thạch Lam không đơn thuần chỉ có vai trò làm nền mà còn có xúc cảm riêng. Mỗi khi người dân Đoàn Thôn tận hưởng những phút giây yên bình hiếm có và quây quần bên nhau, nó dường như cũng vui vẻ rồi lung lay lá cành, chiếu ánh trăng sáng để hòa vào khoảnh khắc ấy. Ở tác phẩm Nhà mẹ Lê, độc giả còn được cảm nhận một cách sâu sắc tình làng nghĩa xóm, vốn là nét đẹp truyền thống đã ăn sâu vào tiềm thức con người Việt. Tuy chịu cảnh cơ cực nhưng ai cũng gìn giữ phẩm chất tốt đẹp, đối xử với nhau một cách dịu dàng, bao dung.
Bên cạnh đó, tính dân tộc còn được nhà văn lồng ghép trong tình cảm gia đình, cụ thể là lòng yêu thương của mẹ Lê đối với đàn con. Dù trải qua bao tháng ngày đói khổ và thiếu thốn trăm bề, người phụ nữ ấy vẫn luôn cố gắng nuôi dưỡng, săn sóc chúng. Sự cao thượng, đẹp đẽ và giàu đức hi sinh nơi tâm hồn bà cũng chính là nét tính cách đặc trưng của người phụ nữ truyền thống Việt Nam ngày xưa. Họ sẵn sàng đánh đổi thanh xuân, thậm chí cả cuộc đời quý báu để chăm lo, vun vén cho gia đình. 
Bằng việc tái hiện bức tranh làng quê Việt Nam thời kỳ trước Cách mạng tháng Tám cũng như tình mẫu tử thiêng liêng, Thạch Lam đã khẳng định tài năng văn học khi rất tinh tế trong khâu chọn lựa ngôn từ, mang lên trang viết những câu chữ giàu chất gợi hình và biểu cảm nhất. Giọng điệu nhà văn thay đổi vô cùng linh hoạt, lúc thì trầm lắng khi lại đau đớn, xót xa tùy theo tình cảnh hay tâm trạng nhân vật. Nó khiến tác phẩm khắc sâu vào tâm hồn độc giả, làm họ không khỏi day dứt về những kiếp người đáng thương. 
Không chỉ vậy, ngòi bút tác giả còn đi sâu vào thế giới nội tâm nhân vật, diễn tả những tâm sự, suy tư một cách chuẩn xác. Đây cũng chính là điểm nổi bật trong phong cách sáng tác văn học của ông, trở thành thỏi nam châm giúp tác phẩm thu hút nhiều thế hệ độc giả. Năm tháng cứ miệt mài chảy trôi nhưng truyện ngắn Nhà mẹ Lê vẫn sống mãi nơi tâm hồn người hưởng thức. Nó là khúc hát ngợi ca tình mẫu tử cao quý, được kết tinh bởi tài năng cùng trái tim ấm nóng của Thạch Lam.