Bài thơ "Tự tình I" của Hồ Xuân Hương là khúc bi ca đầy chua xót về thân phận người phụ nữ tài hoa nhưng bạc mệnh. Ngay từ những câu thơ đầu, nhà thơ đã khắc họa một bức tranh đêm khuya tĩnh mịch, nơi âm thanh "tiếng gà văng vẳng" gáy trên bom gợi lên sự cô đơn, trống trải. Thay vì những âm thanh quen thuộc của cuộc sống, lòng người lại nghe thấy "oán hận trông ra khắp mọi chòm", thể hiện nỗi buồn tủi, bất mãn sâu sắc với cảnh ngộ của mình.

Sự cô đơn ấy càng được khắc họa rõ nét qua hai câu tiếp theo: "Mõ thăm không khua mà cũng cốc, / Chuông sầu chẳng đánh có sao om." Tác giả mượn những âm thanh không có thật - "mõ thăm", "chuông sầu" - để diễn tả tâm trạng u uất, phiền muộn đến mức ám ảnh. Nỗi sầu không cần tiếng động bên ngoài cũng tự vang vọng trong lòng, cho thấy sự giằng xé, dằn vặt nội tâm.

Nỗi buồn ban đầu ("rầu rĩ") nhanh chóng chuyển thành sự "giận" và "oán hận" khi nghĩ đến duyên phận "mõm mòm" - sự tàn phai, héo hon của tuổi xuân, nhan sắc do cảnh ngộ éo le gây ra. Câu hỏi tu từ "Tài tử văn nhân ai đó tá?" vừa mỉa mai những kẻ tài hoa bạc tình, vừa là lời thách thức, đòi hỏi sự công bằng. Cuối cùng, câu thơ "Thân này đâu đã chịu già tom!" bộc lộ rõ nét thái độ phản kháng, không cam chịu, không chấp nhận sự tàn tạ, vô nghĩa của cuộc đời. Tâm trạng của chủ thể trữ tình trong bài thơ là một chuỗi cảm xúc phức tạp: từ cô đơn, buồn tủi, oán hận, đến giận dữ và cuối cùng là sự phản kháng mạnh mẽ, khẳng định ý chí sống và giá trị bản thân.