Mỗi khi nhắc đến Xuân Diệu người ta sẽ nhớ ngay tới một thi sĩ với khả năng quan sát tinh tế, tình cảm say mê nồng cháy. Trong các bài thơ của ông, người đọc luôn thấy tình yêu cuộc sống, sự trân quý mọi khoảnh khắc của cuộc đời, của vạn vật và "Thơ duyên" là một trong những bài thơ như vậy. Ở bài thơ, người đọc có thể cảm nhận được sự tinh tế của thi sĩ trong việc tái hiện sự trôi chảy của thời gian và hồn thu, tình thu cũng được khắc họa rõ nét qua ngòi bút tài hoa này.

Văn bản in trong Tuyển tập Xuân Diệu (Thơ), NXB Văn học, Hà Nội, 1986, 100 – 101). Bài Thơ duyên là một trường hợp tác giả Xuân Diệu bày tỏ sức sống của mình trong những cảm nhận hết sức tinh vi về thiên nhiên và sự sống.

Nội dung và cảm xúc chủ đạo của bài thơ được gợi mở ngay từ nhan đề Thơ duyên. Thơ được hiểu là sự thăng hoa của cảm xúc, sựcất cánh của tâm hồn. Chữ “duyên” lại mang rất nhiều nét nghĩa. “Duyên” theo quan niệm của đạo Phật là sự hoà hợp, giao kết gắn bó tự nhiên không ép buộc giữa con người và sự vật. Từ đó, nói lên mối duyên của “anh và em”. Và “duyên” còn mang nét nghĩa là vẻ đẹp đắm sâu, duyên dáng không phô trương bày vẽ nhung vẫn cứ làm rung động lòng người. Ở đây, nhà thơ Xuân Diệu đã kết hạp, tiếp thu rất tinh tế ảnh hưởng trong quan niệm của cả phương Đông và phương Tây, thể hiện sự giao hoà gắn kết ấy bằng hình ảnh một khu vườn tình ái mà trong đó có vạn vật bén duyên nhau, con người đến với thếgiới để rung động, yêu đương. Kết hợp lại ta sẽ thấy Thơ duyên là tiếng thơ trong trẻo về những rung động xao xuyến trước sự giao hoà hoà hợp của thiên nhiên tạo vật

Bài thơ cho thấy khung cảnh mùa thu đẹp đẽ, thơ mộng, tinh khôi và tươi mới, đầy sức sống qua cái nhìn của những người trẻ đang tràn đầy nhiệt huyết, yêu đời, yêu người . Bài thơ thể hiện được tình cảm, nỗi niềm yêu mến của những người trẻ dành cho nhau vừa chân thành, tha thiết nhưng cũng vừa ngại ngùng, xốn xang và cho thấy cảm xúc đôi lứa dành cho nhau từ khi gặp gỡ đến lúc rung động rồi đến khi nhận ra đã phải lòng nhau từ lúc nào gắn với thiên nhiên, cảnh sắc và thời gian, khung cảnh của trời thu, mùa thu . Ngoài ra, bài thơ còn cho thấy những cảm xúc, rung động đầu đời là những tình cảm đẹp đẽ, tinh khôi, đáng nhớ, đáng trân trọng

Bài thơ "Thơ duyên" không chỉ xuất sắc về nội dung mà ở khía cạnh hình thức bài thơ cũng đã làm rất "tròn vai" của mình. Bên cạnh việc sử dụng các từ láy, phép nhân hóa, các từ ngữ đặc sắc một nét khá đặc biệt trong bài thơ là cách ngắt câu. Thường thường ở thơ bảy chữ mà có bốn câu thì chỉ chấm kết thúc ở dòng cuối cùng ở mỗi khổ nhưng với "Thơ duyên" thì khác, dòng một với dòng ba là có dấu chấm phẩy khi kết thúc dòng. Còn dòng hai với dòng bốn là dấu chấm. Tức là hai dòng sẽ tạo thành một câu. Đây là một nét lạ và sáng tạo của Xuân Diệu.

Bằng ngòi bút giàu nhiệt huyết, tình yêu sôi nổi của một con người luôn trân quý, nắm bắt thời gian nhà thơ Xuân Diệu đã khắc họa nên bức tranh thiên nhiên với nhiều hình ảnh, nhiều sắc thái đặc trưng của mùa thu. Cùng với đó tác giả đã viết nên sự rung động đầu đời của mình - sự giao cảm, kết nối giữa những con người tưởng chừng xa lạ nhưng lại là cái duyên đã được sắp đặt sẵn. Tình duyên nảy nở trong tình thu!