Trong xã hội phong kiến, người nông dân thường chịu cảnh áp bức bóc lột. Họ đã gửi gắm lời than thân, trách phận qua những bài ca dao. Một trong số đó là bài:
“Nước non lận đận một mình
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay
Ai làm cho bể kia đầy
Cho ao kia cạn, cho gầy cò con?”
Tác giả dân gian đã sử dụng những biện pháp nghệ thuật phong phú. Đầu tiên là hình ảnh đối lập “nước non” rộng lớn đối với “một mình” đơn côi, “lên thác” đối với “xuống ghềnh”, “bể đầy” đối với “ao cạn”. Từ nghệ thuật này đã thể hiện một nghịch lý của cuộc đời con cò, cũng chính là cuộc đời của người lao động ngày xưa. Một mình phải đối mặt với biết bao sự vật thiên nhiên to lớn, dữ dội, với biết bao biến động ở đời. Họ cố gắng tần tảo kiếm sống qua ngày nhưng vẫn không thể thoát khỏi cảnh áp bức bóc lột.
Kết hợp với phép đối lập là hình ảnh “thân cò” hay thành ngữ “lên thác xuống ghềnh” để cho thấy số phận vất vả, khổ cực của người nông dân. Đặc biệt là câu hỏi tu từ ở cuối bài giống như một lời oán trách phê phán chế độ phong kiến bất công. Những bọn quan lại đã áp bức, bóc lột người nông dân đến tận xương tủy.
Trong vòng luẩn quẩn, bế tắc của cuộc sống, người nông dân muốn vượt ra ngoài nhưng không thể thoát được. Do vậy mà lời ai oán của thân cò đau khổ cất lên như thấm đẫm nước mắt:
“Ai làm cho bể kia đầy
Cho ao kia cạn, cho gầy cò con?”
Lời than thở cũng chính là lời ám chỉ, tố cáo bọn thống trị gây ra bao cảnh ngang trái làm cho gầy cò con. Thân phận con cò nhỏ bé, không thể thoát khỏi cuộc sống bất công, ngang trái.
Như vậy, bài ca dao chính là lời than thân trách phận của người nông dân trong xã hội cũ. Đồng thời tố cáo xã hội phong kiến bất công đã áp bức, bóc lột những người vô tội.