Dưới đây là khái niệm, sự khác biệt và mối liên hệ giữa sinh trưởng và phát triển ở động vật: 1. Khái niệm • Sinh trưởng (growth): là quá trình tăng khối lượng, kích thước, số lượng tế bào hoặc mô ở cơ thể động vật. Ví dụ: tăng cân, tăng chiều dài, tăng số lượng tế bào cơ. • Phát triển (development): là quá trình biến đổi về cấu trúc, chức năng, hay mức độ phân hóa các tế bào, mô, cơ quan để cơ thể đạt đến khả năng sinh sản và thích nghi cao hơn. 2. Sự khác biệt chính • Bản chất – Sinh trưởng: là định lượng (tăng kích thước, khối lượng). – Phát triển: là định tính (tính phân hóa tế bào, hoàn thiện chức năng). • Tiêu chí đánh giá – Sinh trưởng: đo đạc được bằng cân nặng, chiều dài, thể tích. – Phát triển: đánh giá qua mức độ trưởng thành của cơ quan, khả năng sinh sản, hành vi phức tạp. • Thời điểm – Sinh trưởng diễn ra mạnh mẽ ở giai đoạn trước dậy thì, trong ấu trùng-ấu trùng và dần chậm lại khi trưởng thành. – Phát triển tiếp tục ngay cả khi sinh trưởng về kích thước chậm đi, ví dụ hoàn thiện hệ thần kinh, hệ sinh sản. 3. Mối quan hệ tương hỗ • Phát triển gắn liền với sinh trưởng: – Cơ thể phải sinh trưởng đủ lớn, có đủ năng lượng, nguyên liệu (protein, khoáng, vitamin) mới phân hóa, hoàn thiện các cơ quan. – Ví dụ: tuyến sinh dục chỉ phát triển (phát dục) sau khi cơ thể đạt kích thước, trọng lượng tối thiểu trong dậy thì. • Điều hòa qua nội tiết tố và gene: – Các hormone (hormone tăng trưởng GH, insulin, hormone tuyến giáp, estrogen, testosterone…) vừa kích thích chia đôi tế bào (sinh trưởng), vừa thúc đẩy phân hóa mô, hình thành tính chất chức năng (phát triển). • Một số trường hợp “phân ly” tạm thời: – Ở côn trùng có biến thái toàn phần (sâu → nhộng → bướm), giai đoạn ấu trùng tập trung sinh trưởng rất nhanh (tăng kích thước), còn giai đoạn nhộng diễn ra chủ yếu phát triển – tái cấu trúc cơ quan (hình thành cánh, chân, mắt kép). 4. Ví dụ minh họa • Ếch: – Trứng → nòng nọc (ăn nhiều tảo, tăng sinh trưởng nhanh) – Nòng nọc → ếch non (hình thành chân, phổi, tiến hành chuyển hóa kiểu phát triển) • Sâu bướm: – Sâu non sinh trưởng cực nhanh (ăn lá, tăng trọng) – Nhộng phát triển chủ yếu phân hóa mô, biến thành bướm Tóm lại, sinh trưởng và phát triển ở động vật là hai quá trình song hành, trong đó sinh trưởng cung cấp “nền tảng” kích thước, khối lượng và năng lượng, còn phát triển tập trung hoàn thiện cấu trúc – chức năng, giúp cơ thể đạt đến khả năng sinh sản và thích nghi với môi trường.