2. Ánh trăng

Câu 1

Câu 1 (trang 106 VBT Ngữ văn 9, tập 1) 

Em có nhận xét gì về bố cục của bài thơ? Ánh trăng có sự kết hợp giữa tự sự với trữ tình. Trong dòng diễn biến của thời gian, sự việc, đâu là bước ngoặt để tác giả từ đó bộc lộ cảm xúc, thể hiện chủ đề của tác phẩm.

Phương pháp giải:

Bài thơ cấu trúc như một câu chuyện kể theo trình tự thời gian. Dòng cảm xúc trữ tình được bộc lộ theo trình tự thời gian của dòng tự sự đó.

Lời giải chi tiết:

- Nhận xét về bố cục bài thơ: bố cục bài thơ là tâm trọng của tác giả được kể theo trình tự thời gian (hồi nhỏ, hồi chiến tranh, rồi về thành phố), dòng cảm xúc trữ tình của nhà thơ men theo dòng tự sự này mà bộc lộ.

- Sự việc tạo nên bước ngoặt nằm ở khổ thơ thứ tư khi tác giả thấy vầng trăng tròn ở ngoài kia đối lập với phòng buyn-đinh tối om đã gợi bao kỉ niệm nghĩa tình.

Câu 2

Câu 2 (trang 106 VBT Ngữ văn 9, tập 1)

Hình ảnh vầng trăng trong bài thơ mang nhiều tầng ý nghĩa. Hãy phân tích điều ấy. Khổ thơ nào trong bài thể hiện tập trung nhất ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh vầng trăng, chiều sâu tư tưởng mang tính triết lí của tác phẩm.

Phương pháp giải:

Đọc từng khổ thơ, tìm hình ảnh vầng trăng với những tầng ý nghĩa được thể hiện cụ thể hay có tính biểu tượng. Ý nghĩa biểu tượng tập trung nhất của vầng trăng là ở khổ thơ cuối cùng.

Lời giải chi tiết:

- Vầng trăng quá khứ: là một hình ảnh của thiên nhiên hồn nhiên, tươi mát, là người bạn tri kỉ suốt thời tuổi nhỏ rồi thời chiến tranh ở rừng.

-Vầng trăng hiện tại: trong phút chốc, sự xuất hiện đột ngột của vầng trăng làm ùa về trong tâm trí nhà thơ bao kỉ niệm của những năm tháng gian lao, bao hình ảnh của thiên nhiên, đất nước bình dị, hiền hậu Như là đồng là bể - Như là sông là rừng hiện hình trong nỗi nhớ, trong cảm xúc “rưng rưng” của một con người đang sống giữa phố phường hiện đại.

- Vầng trăng có ý nghĩa biểu tượng cho quá khứ nghĩa tình, hơn thế, trăng còn là vẻ đẹp bình dị và vĩnh hằng của đời sống.

+ Trong khổ cuối bài thơ – nơi tập trung nhất ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh vầng trăng, chiều sâu tư tưởng mang tính triết lí của tác phẩm. Trăng cứ tròn vành vạnh như tượng trưng cho quá khứ đẹp đẽ, vẹn nguyên chẳng thể phai mờ.

+ Ánh trăng im phăng phắc chính là người bạn – nhân chứng nghĩa tình mà nghiêm khắc đang nhắc nhở nhà thơ (và cả mỗi chúng ta): con người có thể vô tình, có thể lãng quên nhưng thiên nhiên, nghĩa tình quá khứ thì luôn tròn đầy, bất diệt.

Câu 3

Câu 3 (trang 107 VBT Ngữ văn 9, tập 1)

Nhận xét về kết cấu, giọng điệu bài thơ. Những yếu tố ấy có tác dụng gì đối với việc thể hiện chủ đề và tạo nên sức truyền cảm của tác phẩm.

Phương pháp giải:

Bài thơ như một câu chuyện kể theo trình tự thời gian, kết hợp hài hòa tự sự và trữ tình, với giọng điệu tâm tình và với nhịp thơ thay đổi của từng khổ thơ, phù hợp với kết cấu và giọng điệu.

Lời giải chi tiết:

- Kết cấu của bài thơ: bài thơ như một câu chuyện nhỏ phát triển theo thời gian, có sự kết hợp hài hòa, tự nhiên giữa tự sự và trữ tình.

- Giọng điệu: tâm tình bằng thể thơ năm chữ, nhịp thơ khi thì trôi chảy tự nhiên, nhịp nhàng theo lời kể, khi thì ngân nga thiết tha cảm xúc (khổ 5), lúc lại trầm lắng biểu hiện suy tư (khổ cuối).

- Tác dụng của hai yếu tố trên: làm nổi bật chủ đề, tạo nên tính chân thực, chân thành, sức truyền cảm sâu sắc cho tác phẩm, gây ấn tượng mạnh ở người đọc.

Câu 4

Câu 4 (trang 107 VBT Ngữ văn 9, tập 1)

Xác định thời điểm ra đời của bài thơ Ánh trăng, liên hệ với cuộc đời Nguyễn Duy để phát biểu chủ đề của bài thơ. Theo cảm nhận của em, chủ đề ấy có liên quan gì đến đạo lí, lẽ sống của dân tộc ta?

Phương pháp giải:

Qua câu chuyện riêng, bài thơ nói lên điều tự nhắc nhở của tác giả và gợi nhắc người đọc về quá khứ và thái độ đối với quá khứ. Ý nghĩa của bài thơ trở nên khái quát hơn khi đi vào mạch cảm xúc “uống nước nhớ nguồn” trong đạo lý sống của nhân dân ta.

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ được viết năm 1978, sau hòa bình ba năm.

- Chủ đề: bài thơ không chỉ là chuyện của riêng nhà thơ mà có ý nghĩa đối với cả một thế hệ bởi vì nó đặt ra vấn đề về thái độ với quá khứ, với người đã khuất, với cả chính mình.

- Chủ đề liên quan đến đạo lí "Uống nước nhớ nguồn" thủy chung tình nghĩa của dân tộc Việt Nam.

Luyện tập

(trang 108 VBT Ngữ văn 9, tập 1)

Tưởng tượng mình là nhân vật trữ tình trong bài Ánh trăng, em hãy diễn tả dòng cảm nghĩ trong bài thơ thành một bài tâm sự ngắn.

Phương pháp giải:

Xem lại các bài tập ở trên để viết bài tâm sự theo yêu cầu của đề luyện tập.

Lời giải chi tiết:

     Với tôi trăng như người bạn tri kỉ cùng tôi đi qua những năm tháng cuả tuổi thơ. Ngày ấy, tôi và trăng rất gần gũi, hồn nhiên, vô tư với nhau. Khi lớn lên, tôi tham gia chiến tranh, trăng cũng theo tôi vào ở rừng. Trong những ngày tháng gian lao ấy, trăng đã trở thành người bạn đồng hành cùng tôi qua những thăng trầm cuộc đời. Rồi hòa bình lập lại, tôi trở về thành phố với cuộc sống hiện đại, tiện nghi. Đắm chìm trong cuộc sống ấy, tôi vô tình đã lãng quên vầng trăng và quên đi cả lời hứa năm xưa của mình. Tôi đã quay lưng lại với vầng trăng, quay lưng lại với quá khứ, với thiên nhiên và chính mình. Trong một lần mất điện, tôi đã gặp lại vầng trăng. Trăng vẫn thế, vẫn tròn đầy, thủy chung và không trách cứ tôi nhưng tôi thấy thật ăn năn và hối hận vì sự vô tâm, bạc bẽo của mình.