Hãy phân tích bài thơ Chiều tối (Mộ) trong Nhật kí trong tù của Hồ Chí Minh. Từ đó, nêu cảm nghĩ của em về phong cách nghệ thuật trữ tình của Bác thể hiện trong bài thơ.

Dàn ý

Bài mẫu

  Đã hơn ba mươi năm rồi kể từ ngày Bác Hồ vĩnh biệt chúng ta đi vào cõi vĩnh hằng. Hơn ba mươi năm đó là cả một quãng thời gian dài, đã làm cho bao mái đầu xanh ngả bạc, bao em thơ khôn lớn thành người, ba mươi năm đã để làm người ta quên đi một con người. Thời gian cứ vùn vụt trôi qua, cứ đi mãi và chôn vùi những điều trong quá khứ. Nó trở nên đáng sợ với tất cả mọi người. Nhưng dường như Bác Hồ là một ngoại lệ, Người bất từ trước thời gian. Bởi Người là kết tinh của tinh hoa dân tộc. Những tác phẩm của Người là nghệ thuật - nghệ thuật đích thực. Văn thơ của Người hài hòa giữa chất nghệ sĩ và chất chiến sĩ, giữa cái cổ điển của phương Đông, cái mới mẻ độc đáo của phương Tây, thể hiện một tư thế ung dung, tự tại, một tấm lòng nhân đạo cao cả, một tình yêu nước cháy bỏng. Tất cả đã tạo nên một phong cách văn học rất riêng biệt, rất độc đáo, rất Hồ Chí Minh.

   Bài thơ Chiều tối cho ta thấy được phần nào tâm hồn và phong cách thơ văn độc đáo ấy:

   Chim mỏi về rừmg tìm chốn ngủ,

   Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không,

   Cô em xóm núi xay ngô tối

   Xay hết, lò than đã rực hồng.

   Trong hơn một năm bị chinh quyền Tưởng Giới Thạch bắt giữ, Bác Hổ đã bị giải đi giải lại qua hơn 30 nhà lao. Cứ sáng đi tối lại dừng ở một nhà lao mới. Bài thơ Chiều tối có lẽ được ra đời trong hoàn cảnh như thế.

   Mớ đầu bài thơ là hai câu tả cành thiên nhiên:

   Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ

   Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không

   Đó là một bức tranh thưa thoáng với vài nét chấm phá tiêu biểu của thời khắc ngày tàn. Một cánh chim sau ngày kiếm ăn mệt mỏi đang về tổ, một chòm mây cô đơn đang lững lờ trôi trên lưng trời như đang tìm một nơi nào đó để nghỉ chân. Cảnh vật phảng phất đâu đây hương vị của thơ Đường, nó tương đồng với nhiều câu thơ quen biết.

   Chim hôm thoi thót về rừng

(Truyện Kiều- Nguyễn Du)

   Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi

(Chiều hôm nhớ nhà-bà Huyện Thanh Quan)

   Những cánh chim trong thơ văn trung đại sao buồn làm vậy? Còn cánh chim trong bài Chiều tối lại hiện ra có nét gì đó thoáng rộng, nhẹ nhàng, mở ra được cái linh hồn của tạo vật, của thiên nhiên. Nhà thơ không dừng lại ở dưới thấp mà hưởng lên cao nhìn bầu trời, mây núi.

   Cô vân mạn mạn độ thiên không

   Đọc câu thơ, ta thấy thời gian đang lặng lẽ theo nhịp đập của cánh chim trời, theo chòm mây cô đơn lặng lẽ. Trong cả cảnh núi non, mây trời, nhà thơ đã bắt được linh hồn của cảnh vật, để dùng cảnh vật mà gợi ra cảnh chiều tà - một buổi chiều vắng lặng yên ả nơi núi rừng. Lúc này đây nhà thơ đang trong cảnh ngộ của một tù nhân. Đáng lí ra Người phải buồn, phải than thở cho nỗi khổ của chính mình. Nhưng không, Bác Hồ dường như đang cố giấu mình đi, quên mình đi, quên cả cảnh ngộ của mình để chia sẻ, rung cảm với vạn vật, với mấy cánh chim, với một chòm mây để thấu cho đủ, cho hết cái linh hồn, trạng thái của cảnh vật. Có lẽ nếu là một nhà thơ khác thì chắc hẳn đã không tránh khỏi cái quy luật ''Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ", nhất là một người vừa trải qua một ngày nặng nhọc, trước mặt là một đêm dài trong xà lim ẩm thấp, đầy muỗi, rệp. Có như thế chúng ta mới thấy được tấm lòng nhà thơ rộng lớn biết bao, tâm hồn nhà thơ cao cả biết chừng nào!

   Bằng bút pháp châm phá cổ điển của thơ Đường, nhà thơ đã vẽ nên một cảnh thiên nhiên về chiều đẹp, nhưng buồn. Qua đó, thể hiện sự đồng cảm của tâm hồn tác giả với tạo vật. Tuy nhiên, nhà thơ không chỉ mở rộng tâm hồn đến với thiên nhiên mà quan trọng hơn, Người hướng nhiều đến cuộc sống của con người.

   Giữa khung cảnh thiên nhiên vạn vật muốn nghỉ ngơi, hiện ra hình ảnh một cô gái đang say sưa làm việc chuẩn bị cho bữa ăn chiều:

   Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc,

   Bao túc ma hoàn lô dĩ hồng

   (Cô em xóm núi xay ngô tối

   Xay hết lò than đã rực hồng)

   Cảnh vật và âm điệu nghe vẫn âm vang đâu đó dư ba của thơ Đường nhưng đối tượng con người tác giả miêu tả lại rất hiện đại. Đó không phải là Ngư - Tiều Canh - Mục mà là một con người lao động cụ thể - cô gái xóm núi. Công việc của cô chẳng nhẹ nhàng gỉ. Điều đó chúng ta có thể cảm nhận được qua kết cấu và nhịp điệu của câu thơ. Ba tiếng “ma bao túc” ở câu trên xuống câu dưới đáo lại thành “Ba túc ma hoàn" miêu tả thật chính xác cái chuyển động quanh quấn vòng tròn của cối xay. Không có một tấm lòng cảm thông, một tấm lòng trân trọng, thì chắc hẳn người đang trong cảnh ngộ đau khổ - tù nhân - không thể tái hiện lại bức tranh cuộc sống gần gũi thân thương đến thế. Đến câu kết bài thơ, tinh yêu thương ấy đã lan tỏa, cháy sáng thành một niềm vui. một niềm tin:

   Xay hết lò than đã rực hồng

   Mới đọc, ta tưởng như câu thơ chỉ là một lời thông báo rất bình thường: Cho ta biết công việc xay ngô đã kết thúc và đúng lúc đỏ thì lò than đỏ. Song nếu chỉ dừng đó thì nhà thơ Hồ Chí Minh của chúng ta không khác gì nhà thơ Liễu Tông Nguyên đời Đường với bài thơ Giang tuyết:

   Thiên Sơn điểu phi tuyệt

   Vụn kính nhân tung diệt

   Cô chu thôi lập ông

   Độc điếu hàn giang tuyết