Luyện từ và câu: dấu hai chấm trang 22 SGK Tiếng Việt 4 tập 1

I. Nhận xét

1. Trong các câu văn, câu thơ sau đây, dấu hai chấm có tác dụng gì ?

a) Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: "Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành." Nguyện vọng đó chi phối mọi ý nghĩ và hành động trong suốt cuộc đời của Người.

Theo TRƯỜNG CHINH

b) Tôi xòe cả hai càng ra, bảo Nhà Trò :

- Em đừng sợ. Hãy trở về cùng với tôi đây.

Tô Hoài

c)

            Bà thương không muốn bán

            Bèn thả vào trong chum.

            Rồi bà lại đi làm

            Đến khi về thấy lạ :

            Sân nhà sao sạch quá

            Đàn lợn đã được ăn

            Cơm nước nấu tinh tươm

            Vườn rau tươi sạch cỏ.

                                Phan Thị Thanh Nhàn

Gợi ý:

Con đọc kĩ các đoạn thơ, đoạn văn và cho biết sau dấu hai chấm là phần gì, chúng đóng vai trò gì trong câu.

Trả lời:

- Trong câu a, dấu hai chấm cho biết phần sau là lời nói của Bác Hồ (ở đây dấu hai chấm được dùng phối hợp với dấu ngoặc kép).

- Trong câu b, dấu hai chấm cho biết câu sau là lời nói của Dế Mèn (ở đây dấu hai chấm phối hợp với dấu gạch đầu dòng).

- Trong câu c, dấu hai chấm cho biết bộ phận đi sau là lời giải thích liệt kê rõ những điều kì lạ mà bà cụ nhận thấy khi về nhà, như sân quét sạch, đàn lợn đã được ăn, cơm nước đã nấu tinh tươm...

II. Luyện tập

1. Trong các câu sau, mỗi dấu hai chấm có tác dụng gì ?

a) Tôi thở dài :

- Còn đứa bị điểm không, nó tả thế nào ?

- Nó không tả, không viết gì hết. Nó nộp giấy trắng cho cô. Hôm trả bài, cô giận lắm. Cô hỏi : "Sao trò không chịu làm bài ?"

Theo NGUYỄN QUANG SÁNG

b) Dưới tầm cánh chú chuồn chuồn bây giờ là luỹ tre xanh rì rào trong gió, là bờ ao với những khóm khoai nước rung rinh. Rồi những cảnh tuyệt đẹp của đất nước hiện ra: cánh đồng với những đàn trâu thung thăng gặm cỏ; dòng sông với những đoàn thuyền ngược xuôi.

Theo NGUYỄN THẾ HỘI

Gợi ý:

Tác dụng của dấu hai chấm: Báo hiệu bộ phận câu đứng sau nó là lời nói của một nhân vật hoặc là lời giải thích cho bộ phận đứng trước.

Trả lời:

a) - Dấu hai chấm thứ nhất (phối hợp với dấu gạch đầu dòng) có tác

dụng báo hiệu bộ phận đứng sau nó là lời nói của nhân vật “tôi”.

- Dấu hai chấm thứ hai (phối hợp với dấu ngoặc kép báo hiệu phần sau là câu hỏi của cô giáo).

b) Dấu hai chấm có tác dụng giải thích cho bộ phận đứng trước. Phần đi sau làm rõ những cảnh tuyệt đẹp của đất nước là những cảnh gì.

2. Viết một đoạn văn theo truyện Nàng tiên Ốc, trong đó có ít nhất hai lần dùng dấu hai chấm:

- Một lần, dấu hai chấm dùng để giải thích.

- Một lần, dấu hai chấm dùng để dẫn lời nhân vật.

Gợi ý:

Con đọc lại bài thơ Nàng tiên Ốc rồi hoàn thành bài tập.

Trả lời:

Viết một đoạn văn theo truyện Nàng tiên Ốc, trong đó có sử dụng dấu hai chấm.

Bà lão nhẹ nhàng bước nhanh đến chum nước cầm chiếc vỏ ốc lên và đập vỡ ngay.

Nàng tiên ốc giật mình, định chạy nhanh đến chum nước nhưng đã trễ rồi: vỏ ốc đã vỡ tan ra. Bà lão ôm lấy nàng dịu dàng nói:

- Con hãy ở đây với mẹ !

Dấu hai chấm đầu giải thích cho bộ phận đứng trước đã trễ rồi: vỏ ốc đã vỡ tan ra. Dấu hai chấm sau (phối hợp với dấu gạch đầu dòng) báo hiệu bộ phận đứng sau là lời bà lão nói với nàng tiên ốc.