1. Đề tài

Văn bản kể về nguồn gốc của nghề trồng lúa và phong tục cúng Thần Lúa trong đời sống người Việt, thông qua hình tượng Nữ thần Lúa – người mang hạt lúa xuống trần gian để nuôi sống loài người. Đề tài thể hiện mối quan hệ gắn bó giữa con người với thiên nhiên, với cây lúa, đồng thời giải thích sự xuất hiện của các nghi lễ và tập quán cúng cơm mới, cúng hồn Lúa.

2. Cốt truyện

Mở đầu: Sau những trận lụt, sinh linh trên mặt đất bị diệt hết. Ngọc Hoàng sai Nữ thần Lúa xuống trần gian để cứu giúp loài người.

Cao trào: Ban đầu, Nữ thần làm phép khiến lúa tự chín, tự về nhà, con người chỉ việc hái và ăn. Tuy nhiên, vì con người bất cẩn, không quét sân dọn dẹp, Nữ thần bị phang vào đầu, tức giận nên không cho lúa tự chín nữa.

Kết thúc: Con người phải tự xuống ruộng hái lúa, phơi phóng, xay giã để lấy gạo. Đồng thời, hình thành các nghi lễ cúng thần Lúa, cúng cơm mới, và các ngày hội rước lúa trong cộng đồng.

3. Tình huống truyện

Tình huống bất ngờ: Lúa tự chín, tự về nhà, tưởng như mọi việc nhẹ nhàng, nhưng sự bất cẩn của con người khiến Nữ thần Lúa giận dữ, từ đó thay đổi hoàn toàn cách con người thu hoạch lúa.

Tình huống giải thích: Giải thích vì sao con người phải tự hái lúa, phơi phóng, xay giã, đồng thời tại sao có các nghi lễ cúng thần Lúa.

4. Nhân vật

Nữ thần Lúa: Thể hiện sắc đẹp, quyền năng, tính cách hay dỗi hờn. Nàng vừa là người bảo vệ hạt lúa, vừa là biểu tượng của thiên nhiên, vừa thể hiện mối quan hệ đạo lý giữa con người và thần linh.

Con người trần gian: Hình ảnh con người thể hiện sự lười biếng, bất cẩn lúc đầu, nhưng cũng biết tôn trọng thần thánh, sáng tạo công cụ lao động và giữ nghi lễ truyền thống.

5. Không gian, thời gian

Không gian: Trần gian, ruộng đồng, sân nhà, các làng bản nơi diễn ra nghi lễ.

Thời gian: Thời cổ xưa, chưa có công cụ lao động hiện đại, là thời điểm xuất hiện Nữ thần Lúa và các phong tục cúng cơm mới.

6. Nghệ thuật

Yếu tố kỳ ảo: Nữ thần Lúa khiến lúa tự chín, tự về nhà, biến hạt lúa thành cơm, lúa có thể tự đáp trả khi bị phang. Giải thích hiện tượng tự nhiên và tập quán bằng cách kể thần thoại dân gian.

Ngôn ngữ sinh động, giàu hình ảnh: “Đuôi gậy phang vào đầu bông lúa”, “lúa ùn ùn kéo về” – giúp câu chuyện gần gũi, dễ hình dung, vừa hài hước vừa giáo dục.

Cấu tứ mạch lạc: Mở – cao trào – kết thúc rõ ràng, gắn kết truyện giải thích nguyên nhân, hậu quả và hình thành tục lệ.

7. Nội dung, ý nghĩa

Giáo dục tinh thần lao động: Nhắc nhở con người phải cần cù, chăm chỉ, tôn trọng thiên nhiên và công sức thần linh.

Giải thích các tập tục dân gian: Cúng cơm mới, cúng thần Lúa, rước lúa.

Biểu tượng văn hóa Việt Nam: Lúa là nguồn sống, niềm tự hào, gắn bó với đời sống tinh thần.