Kết cấu là một phạm trù phổ quát cả trong đời sống lẫn trong lĩnh vực nghệ thuật. Trong các ngành xây dựng, kiến trúc, điêu khắc, hội họa..., vai trò kết cấu càng nổi bật. Không một sự vật nào tồn tại mà không có kết cấu, sự tồn tại của bản thân sự vật khẳng định sự tồn tại kết cấu của nó.
Trong văn học, kết cấu là thuật ngữ chỉ sự sắp xếp phân bố các thành phần hình thức nghệ thuật, tức là sự cấu tạo tác phẩm tùy theo nội dung và thể tài. Kết cấu gắn kết các yếu tố của hình thức và phối thuộc chúng với tư tưởng.
Các qui luật của kết cấu là kết quả của nhận thức thẩm mĩ, phản ánh những liên hệ bề sâu của thực tại. Kết cấu có tính nội dung độc lập. Kết cấu khiến tác phẩm trở nên mạch lạc. Sự sáng rõ và hoàn chỉnh của kết cấu là đặc biệt quan trọng đối với những tác phẩm được tiếp nhận một lần (kịch, truyện ngắn, thơ...).
Ở tác phẩm thơ, nhất là thơ trữ tình, kết cấu còn bộc lộ ở tính cân đối của các đơn vị: ngữ điệu, cú pháp, nhịp điệu. Phạm vi của kết cấu còn bao gồm cả sự tương ứng giữa các bình diện khác nhau (các khía cạnh, các tầng nấc, các cấp độ) của hình thức văn học mà nhờ đó tạo ra được hệ thống, các mô típ đặc trưng cho từng tác phẩm, từng nhà văn, từng thể tài, từng khuynh hướng văn học.
Mặt quan trọng nhất của kết cấu là trình tự của việc đưa cái được miêu tả vào trong văn bản phải khiến cho nội dung nghệ thuật luôn được khai triển. Nếu trước khi văn bản chấm dứt mà hàm nghĩa đã cạn kiệt hoặc hàm nghĩa còn chưa được bộc lộ thì đó là thiếu sót của kết cấu. Ở các tác phẩm cỡ nhỏ (thơ trữ tình), kết thúc bao giờ cũng đột ngột, bất ngờ làm thay đổi, thậm chí lật trái ý nghĩa của những điều đã nói trước đó”. (Từ điển văn học, Bộ mới, trang 716, NXB Thế giới, 2004).
Tiếp nhận văn bản thơ trữ tình từ bình diện kết cấu, người đọc sẽ bắt gặp những “bất ngờ” chỉ có trong tư duy nghệ thuật. Từ một số bài thơ trữ tình cụ thể, ta sẽ thấy được những điều thú vị này.