Bài thơ Thu Vịnh theo trình tự tả là từ cảnh đến tình, từ tình đến người. Nhà thơ Nguyễn Khuyến miêu tả cảnh mùa thu ở quê hương mình, từ màu trời, ngọn trúc, mặt nước, ánh trăng đến chùm hoa trước giậu, tiếng ngỗng trên không... để dẫn dắt ta đến thứ cảm xúc đầy suy tư, trăn trở ẩn trong cảnh vật. Qua đó, ông gửi gắm tâm trạng xót xa, nuối tiếc của mình vào bóng hình trời thu quê hương, cảnh đất nước rơi vào tay giặc ngoại xâm, quá khứ đẹp không còn nữa mà mình thì đành lực bất tòng tâm.