Tác phẩm Bức tranh xoay quanh sự sóng đôi của hai bức họa, thứ nhất là bức tranh họa sĩ vẽ chân dung chiến sĩ thồ tranh giữa đường hành quân bom đạn ngập gầm trời và thứ hai là bức chân dung tự họa trong hành trình tự vấn lương tâm của chính người họa sĩ. Hai bức tranh này xuất hiện trong diễn biến cốt truyện, soi vào nhau, chiếu rọi sự giằng xé trong thế giới tinh thần của nhân vật. Nhân vật chính trong truyện ngắn Bức tranh của Nguyễn Minh Châu là một họa sĩ giàu đam mê và có sự nghiệp thành công. Anh từng “công tác ở một chiến trường cực kỳ xa xôi, giáp biên giới miền Tây Nam Bộ”. Vì biết ơn nên người họa sĩ đã nhận lời vẽ một bức tranh truyền thần cho anh chiến sĩ cùng đoàn và hứa sẽ đưa tận tay bức kí họa này tới người mẹ đáng thương nơi quê nhà của cậu ấy. Vì bị cuốn vào guồng quay công việc cùng chìm đắm trong sự thành công mà “bức tranh truyền thần” mang lại nên người họa sĩ dã không thực hiện được lời hứa năm xưa. Tám năm sau một cuộc gặp gỡ bất ngờ diễn ra giữa hai người và anh họa sĩ đã có cuộc đấu tranh nội tâm dữ dội. Anh vô cùng hối hận vì sự vô tâm và ích kỉ của mình đã khiến người mẹ vốn già yếu nay lại thêm mù lòa vì khóc thương con. Xuất hiện song song với nhân vật họa sĩ là anh chiến sĩ có vẻ ngoài bình thản, trầm mặc cùng tấm lòng nhân hậu, vị tha. Anh chỉ “lẳng lặng đi xuống đồi” khi bị chàng họa sĩ từ chối vẽ giúp một bức tranh truyền thần để gửi về cho gia đình. Thậm chí khi biết người họa sĩ không mang bức tranh về cho mẹ, đến nỗi người mẹ đáng thương ấy mù lòa cả đôi mắt vì nhớ thương con thì anh cũng không một lời trách móc, tận tụy với công việc và đối diện với vị họa sĩ danh tiếng kia bằng thái độ bình thản nhất.Ánh sáng lương tâm ấy của chiến sĩ ấy đã khiến người họa sĩ tự soi chiếu và tự vấn bản thân mình, nghiêm túc nhận thức những sai lầm và tìm cách khắc phục. Câu chuyện ngắn đã mang đến một ý nghĩa rằng sự hào nhoáng bên ngoài đôi khi không phản ánh được hết góc tối bên trong tâm hồn, cần đi sâu tìm hiểu bản chất bên trong để tránh bỏ lỡ giá trị đích thực tốt đẹp nhất.