2. Hành động nói

Câu 1

Câu 1 (trang 61 VBT Ngữ văn 8, tập 2)

Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ nhằm mục đích gì? Hãy xác định mục đích của hành động nói thể hiện ở một câu trong bài hịch và vai trò của câu ấy đối với việc thực hiện mục đích chung.

Lời giải chi tiết:

- Mục đích chính của hành động nói của Trần Quốc Tuấn là:

+ Khích lệ lòng yêu nước của các tướng sĩ.

+ Động viên tướng sĩ tích cực học tập Binh thư yếu lược do ông soạn thảo.

- VD: "Ta thường tới bữa quên ăn, ... máu quân thù": đây là kiểu câu trần thuật, hành động nói là trình bày.

Câu 2

Câu 2 (trang 62 VBT Ngữ văn 8, tập 2)

Chỉ ra các hành động nói và mục đích của mỗi hành động nói trong các đoạn trích sau:

a) Tiếng chó sủa vang các xóm.

Bà lão láng giềng lại lật đật chạy sang:

- Bác trai đã khá rồi chứ ?

- Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm.

- Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn. 

- Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua đến giờ còn gì.

- Thế thì phải giục anh ấy ăn mau lên đi, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy!

Rồi bà lão lật đật trở về với vẻ mặt băn khoăn.

(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

b) Lê Thận nâng gươm lên ngang đầu nói với Lê Lợi:

- Đây là Trời có ý phó thác cho minh công làm việc lớn. Chúng tôi nguyện đem xương thịt của mình theo minh công, cùng với thanh gươm thần này để báo  đền Tổ quốc!

(Sự tích Hồ Gươm)

c) Hôm sau lão Hạc sang nhà tôi. Vừa thấy tôi, lão báo ngay:

- Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ!

- Cụ bán rồi?

- Bán rồi! Họ vừa bắt xong. […]

- Thế nó cho bắt à?

Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc…

- Khốn nạn… Ông giáo ơi!… Nó có biết gì đâu! Nó thấy tôi gọi thì chạy ngay về, vẫy đuôi mừng. Tôi cho nó ăn cơm. Nó đang ăn thì thằng Mục nấp trong nhà, ngay đằng sau nó, tóm lấy hai cẳng sau nó dốc ngược nó lên.

(Nam Cao, Lão Hạc)

Lời giải chi tiết:

a)

- “Bác trai đã khá rồi chứ?”

=> Hành động hỏi và mục đích thăm hỏi

- “Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý vẫn còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn còn mỏi mệt lắm”

=> Hành động trình bày và mục đích thông báo

- "Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn”

=> Hành động điều khiển và mục đích cầu khiến

- "Chứ cứ nằm ... khổ. Người ốm ... hoàn hồn"

=> Hành động trình bày và mục đích nêu ý kiến thuyết phục

- "Vâng. Cháu cũng đã nghĩ như cụ”

=> Hành động trình bày và mục đích tỏ sự đồng ý

- "Nhưng để ... đã. Nhịn ... còn gì".

=> Hành động trình bày và mục đích giải thích

- "Thế thì ... đấy"

=> Hành động điều khiển và mục đích khuyên, giục

b)

- “Đây là ý Trời ... việc lớn”

=> Hành động trình bày

- “Chúng tôi nguyện ...Tổ quốc!”

=> Hành động hứa hẹn và mục đích thề nguyền

c)

- "Cậu Vàng ... ạ! "Bán rồi! ... bắt xong!"

=> Hành động báo tin và mục đích tìm sự cảm thông giải tỏa day dứt

- "Cụ bán rồi"

=> Hành động hỏi và mục đích muốn xác nhận một sự thật

- "Thế ... à?"

=> Hành động hỏi và mục đích tỏ ra ngạc nhiên

- "Khốn nạn ... ơi!"

=> Hành động bộc lộ cảm xúc và mục đích giãi bày sự day dứt, dày vò.

Câu 3

Câu 3 (trang 64 VBT Ngữ văn 8, tập 2)

Đoạn trích dưới đây có ba câu chứa từ hứa. Hãy xác định kiểu hành động nói được thực hiện trong mỗi câu ấy.

Em đi nhanh về chiếc giường, đặt con Em Nhỏ quàng tay vào con Vệ Sĩ.

- Em để nó ở lại – Giọng em ráo hoảnh – Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau (a). Anh nhớ chưa? Anh hứa đi (b).

- Anh xin hứa (c).

Tôi mếu máo trả lời và đứng như chôn chân xuống đất, nhìn theo cái bóng bé nhỏ liêu xiêu của em tôi trèo lên xe.

(Khánh Hoài, Cuộc chia tay của những con búp bê)

Lời giải chi tiết:

Kiểu hành động nói trong các câu là:

- Câu (a): trình bày (nêu ý kiến nhắc nhở).

- Câu (b): cầu khiến (giục giã).

- Câu (c): hứa hẹn.

Câu 4

Câu 4 (trang 64 VBT Ngữ văn 8, tập 2)

Thảo luận xem khi một con vẹt phát ra những âm thanh như “cháy”, “cảm ơn”, “xin lỗi” thì nó có thực hiện hành động nói không? Vì sao?

Lời giải chi tiết:

Khi con vẹt phát ra những âm như “Cháy”, “Cảm ơn”, “Xin lỗi” thì không phải nó thực hiện hành động nói vì hành động nói phải dựa vào mục đích của hành động, những âm con vẹt phát ra không nhằm mục đích gì mà chỉ là sự bắt chước.