1. Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ

Câu 1

Câu 1 (trang 103 VBT Ngữ văn 9, tập 1)

Theo em, cách lặp đi lặp lại, cách ngắt nhịp như thế có tác dụng tạo nhịp điệu như thế nào cho lời ru, có liên quan gì đến nội dung tình cảm của bài thơ.

Phương pháp giải:

SGK đã nêu rõ hướng tìm hiểu để nêu tác dụng của cách lặp, cách ngắt nhịp trong việc tạo nhịp điệu cho lời ru và góp phần thể hiện tình cảm của bài thơ.

Lời giải chi tiết:

- Cách lặp đi, lặp lại, cách ngăt nhịp như thế tạo âm điệu dìu dắt vấn vương của lời ru, gợi vẻ nhịp nhàng của cánh nôi đưa.

- Từ đó thể hiện tình cảm thiết tha, trìu mến của người mẹ giành cho em, mong em lớn khôn, khỏe mạnh, thành công dân tự do của nước nhà độc lập, thống nhất.

Câu 2

Câu 2 (trang 103 VBT Ngữ văn 9, tập 1)

Phân tích hình ảnh người mẹ Tà-ôi trong bài thơ.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ gợi ý trong SGK, đối chiếu với bài thơ, tìm ý trả lời trong từng đoạn rồi ghi vào cột thích hợp.

Lời giải chi tiết:

- Hình ảnh người mẹ Tà-ôi gắn với hoàn cảnh công việc cụ thể trong từng đoạn thơ:

+ mẹ giã gạo góp phần nuôi bộ đội kháng chiến

+ mẹ làm công việc lao động sản xuất của người dân ở chiến khu: Mẹ đang tỉa bắp trên núi Ka-lưi bất chấp gian khổ ở nơi rừng núi mênh mông heo hút

+ mẹ cùng anh trai chị gái tham gia chiến đấu bao vệ căn cứ di chuyển lực lượng để kháng chiến lâu dài với tinh thần quyết tâm và lòng tin vào thắng lợi.

→ Những công việc và tấm lòng: bền bỉ trong lao động quyết tâm trong chiến đấu, thắm thiết yêu con và nặng tình yêu buôn làng của người mẹ trên chiến khu kháng chiến gian khổ

- Đời sống chiến đấu của nhân dân trong vùng chiến khu miền tây: đó là cuộc sống gian khổ, cuộc chiến đấu kiên trì anh dũng cùng sự gắn bó thủy chung của họ với cách mạng

Câu 3

Câu 3 (trang 104 VBT Ngữ văn 9, tập 1)

Em hiểu thế nào về hai câu thơ "Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi/ Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng"? Phân tích tình cảm của mẹ với con trong câu thơ thứ hai?

Phương pháp giải:

Hình ảnh mặt trời ở câu thơ thứ hai được chuyển nghĩa theo phép ẩn dụ, tượng trưng hóa, thể hiện tình cảm của mẹ đối với con.

Lời giải chi tiết:

- Hai câu thơ vừa sử dụng phép so sánh, vừa sử dụng phép ẩn dụ.

- Mặt trời của bắp ấy là mặt trời của vũ trụ đem ánh sáng và sự sống cho muôn loài, còn “Mặt trời của mẹ” là em. Em là mặt trời của đời mẹ. Em mang ánh sáng, nguồn sống tinh thần đến cho mẹ, em là một mặt trời nhỏ bé gần gũi thân thương ngay trên lưng mẹ. Em cần thiết với cuộc đời mẹ xiết bao!

→ Hình ảnh khắc họa tình cảm sâu đậm của người mẹ đối với con.

Câu 4

Câu 4 (trang 105 VBT Ngữ văn 9, tập 1)

Qua các khúc ru, em cảm nhận tình cảm của người mẹ đối với con như thế nào? Nhận xét về mối liên hệ giữa lời ru trực tiếp của người mẹ với hoàn cảnh, công việc mà mẹ đang làm ở từng đoạn thơ, về sự phát triển của tình cảm và ước vọng của mẹ qua ba khúc ru.

Phương pháp giải:

Trình bày sự phát triển tình cảm của người mẹ đối với con trong từng khúc ru, những mong ước của người mẹ hòa vào tình yêu đất nước, vào cuộc kháng chiến gian khổ của nhân dân ta.

Lời giải chi tiết:

- Tình cảm mong ước của người mẹ đối với con trong từng khúc ru: Mẹ yêu con, mong con khôn lớn trưởng thành, mong con được sống trong hòa bình.

+ Mẹ giã gạo nên mẹ mơ con lớn “Vung chầy lún sân” giã những hạt gạo trắng ngần.

+ Mẹ tỉa bắp nên mơ con lớn “Phát mười Ka Lưi” tỉa nhiều bắp nuôi làng.

+ Mẹ địu con ra trận nên mẹ mơ thấy Bác Hồ, nghĩa là mơ thấy đất nước thống nhất, Bắc Nam sum họp và “Mai sau con lớn làm người tự do"

- Mối liên hệ giữ lời ru trực tiếp và hoàn cảnh công việc mẹ đang làm: lời ru của mẹ có quan hệ rất tự nhiên, chặt chẽ với công việc mẹ đang làm, với tình cảm và ước mơ của mẹ.

- Sự phát triển tình cảm và ước vọng của mẹ qua các lời ru: không gian làm việc của mẹ rộng dần ra, tình yêu của mẹ cũng rộng mở và phát triển:

+ Yêu con – yêu bộ đội

+ Yêu con – yêu làng

+ Yêu con – yêu nước.

Câu 5

Câu 5 (trang 105 VBT Ngữ văn 9, tập 1)

Em thấy tình yêu thương con của người mẹ gắn với những tình cảm gì? Em hiểu như thế nào về những ước mong, ý chí của nhân dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ qua các khúc ru?

Phương pháp giải:

Hai ý trong câu hỏi có quan hệ với nhau. Xem thêm gợi ý ở câu 4. Em tự trình bày cách hiểu và cảm nhận của mình.

Lời giải chi tiết:

- Tình yêu con của người mẹ gắn liền với tình yêu bộ đội, yêu buôn làng gian khổ, yêu đất nước, tình cảm riêng chung đã hòa làm một.

- Những mong ước của mẹ cũng là mong ước cho con, cho làng, cho đất nước, mong con lớn giã gạo nuôi bộ đội, phát rẫy nuôi làng và cầm súng ra trận, cả gia đình ra trận, cả đất nước ra trận

Luyện tập

(trang 106 VBT Ngữ văn 9, tập 1)

Nhận xét về ý nghĩa của yếu tố miêu tả trong bài thơ đối với việc thể hiện cuộc sống của người dân ở chiến khu Trị - Thiên thời chống Mĩ.

Phương pháp giải:

Chỉ ra các yếu tố tự sự trong bài thơ: các yếu tố miêu tả nội tâm và các yếu tố nghị luận.

Lời giải chi tiết:

Yếu tố miêu tả trong bài thơ khiến bức tranh đời sống của người dân ở chiến khu Trị - Thiên thời chống Mĩ trở nên chân thực hơn:

=> Họ hăng say lao động, sản xuất để phục vụ cho cuộc chiến đấu, vượt qua những gian khổ, vất vả: "mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội", "mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi", "mẹ đang tỉa bắp trên núi Ka-lưi", "lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ"

=> Họ góp phần vào cuộc chiến đấu bảo vệ quê hương, họ cũng cầm súng chiến đấu: "mẹ đang chuyển lán, mẹ đi đạp rừng", "anh trai cầm súng, chị gái cầm chông", "mẹ địu em đi để giành trận cuối".