Phân tích bài thơ giấc mơ xanh

Nguyễn Mỹ quê ở An Nghiệp, Tuy An, Phú Yên. Năm 1952 ông tham gia bộ đội. Năm 1955, Nguyễn Mỹ tập kết ra Bắc. Sau khi tốt nghiệp lớp báo chí do Bộ Văn hóa mở, ông về làm việc tại Nhà xuất bản Phổ thông, Hà Nội. Năm 1968, Nguyễn Mỹ xung phong vào Nam, được phân công tác ở Ban Tuyên truyền thuộc Ban Tuyên huấn khu V. Nguyễn Mỹ sáng tác ca dao tuyên truyền chủ yếu ở căn cứ địa Trà My, Quảng Nam. Ngày 16/5/1971, trong một lần địch càn quét, Nguyễn Mỹ đã hi sinh khi mới 35 tuổi. Nếu như Nguyễn Mỹ là họa sĩ hẳn ông sẽ thành công trong việc xử lí màu trên các bức tranh của mình. Nhưng người đọc sẽ nhớ ông trong thơ bằng tài năng này. Ngoài Cuộc chia li màu đỏ, Nguyễn Mỹ còn có các bài Giấc mơ xanh, Hoa cúc tím, con đường ấy và nhiều bài thơ hay khác.

“Giấc mơ xanh” nằm trong “tam giác thơ sắc màu” hay “chùm thơ màu ba khúc” như bạn bè thích thú đặt tên của Nguyễn Mỹ gồm “Cuộc chia ly màu đỏ” - “Hoa cúc tím” - “Giấc mơ xanh”. Đây là những bài thơ hay của Nguyễn Mỹ được viết khoảng những năm 1964- 1966 mà trong đó, hầu hết mọi người chỉ biết đến “Cuộc chia ly màu đỏ” do nó được coi là một trong những bài thơ đáng kể của thơ ca chống Mỹ nói chung, được đưa vào chương trình học.

Cho đến hôm đó, 27/2/2024, Phú Yên, nơi có đầm Ô Loan, quê hương của nhà thơ Nguyễn Mỹ vẫn là một trong ba tỉnh cuối cùng của đất nước ta mà tôi còn chưa đặt chân đến.

Giấc mơ xanh là một bài thơ ngắn gồm 4 khổ viết về quê mẹ Phú Yên, về đầm Ô Loan ở Tuy An - nơi tác giả sinh ra và lớn lên. Bài thơ được viết vào năm 1966, lúc nhà thơ đang ở Hà Nội. Trong tình yêu và nỗi nhớ của người con xa quê, quê hương đồng nghĩa với mẹ, với sự đùm bọc chở che vững bền. Cảm xúc này được thể hiện bằng giai điệu êm ái, nhẹ nhàng, tha thiết: Giấc mơ xanh còn xanh mãi của tôi/ Là Ô Loan đầm nước trong ngời/ Tôi như con sóng nhoài trên biển/ Mẹ gọi về đây nghỉ chút thôi/ Mẹ đặt đầu tôi trên lưỡi cát/ Chắn ngang biển lớn đến tìm tôi/ Ru tôi mẹ hát bài dương liễu/ Rắc ước mơ vào trong sóng khơi...

Với nhà thơ, mẹ không chỉ sinh ra, nuôi con lớn mà mẹ còn là người “rắc ước mơ” và chí tang bồng cho mình. Con như con sóng mải mê xa khơi đến tận biển rộng trời cao nhưng vẫn nhỏ bé, âu yếm trong tình thương bao la của mẹ. Trong thơ Nguyễn Mỹ, tự nhiên vừa là hiện thực vừa được biểu tượng hóa. Cái màu xanh trong veo của nước vừa là màu sắc lung linh của giấc mơ, vừa là màu của hiện thực được phản chiếu trong tiềm thức. Trong cõi mộng tìm về với mẹ có “đầm nước xanh”, “sóng biển xanh”, “dương liễu xanh”, “cụm núi Sầm xanh”, “rêu xanh”, “đời xuân xanh” và cả “đỉnh trời xanh”. Từ thấp lên cao, từ gần đến xa, từ thiên nhiên đến con người, bức tranh màu xanh được mở rộng hầu như không giới hạn về biên độ. Nhưng con người không ngủ quên trong giấc mơ. Kết thúc bài thơ là hình ảnh lãng mạn mà rất thực: Con đi mẹ nhé triều đang gọi/ Nâng giấc mơ lên tới đỉnh trời. Cả bài thơ không có câu thơ nào nói tới chiến đấu, hi sinh, không bày tỏ hiện thực trực tiếp cụ thể nhưng Giấc mơ xanh của Nguyễn Mỹ vẫn là một bài thơ cảm động nói về mẹ và quê nhà, nói tới nỗi nhớ quê hương của những người ra đi để bảo vệ lí tưởng. Ra đi mãi chưa kịp về thăm quê mẹ, giờ lại ngủ yên ở một nơi xa, Giấc mơ xanh giống như mặt nước đầm Ô Loan vẫn còn đó, vẫn thăm thẳm và xanh biếc đau thương trong thơ Nguyễn Mỹ.

Nguyễn Mỹ đã lìa xa cõi thế gần nửa thế kỉ. Nhiều hơn so với số tuổi ông được sống. Ai biết linh hồn ông đã tìm về quê mẹ Ô Loan, Tuy An chưa hay vẫn còn ở nơi căn cứ địa Trà My của Quảng Nam? Nghệ sĩ đã ngừng cầm bút hay vẫn lang thang kiếm tìm chính mình? Mong là nhà thơ đã an nhiên ở một chân trời mới nhiều hoa thơm và nhiều màu sắc đẹp. Chỉ có người ở lại đọc thơ ông, thấy rưng rưng màu tím thương nhớ vì tình yêu cuộc đời, yêu con người quá đỗi chân thành, tha thiết của ông