Quảng Nam - mảnh đất miền Trung nắng gió, nơi lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống lâu đời. Không chỉ nổi tiếng với những di sản văn hóa thế giới như phố cổ Hội An hay thánh địa Mỹ Sơn, Quảng Nam còn níu chân du khách bởi những đặc sản đậm đà hương vị xứ Quảng. Một trong những món ăn truyền thống độc đáo nhất của Quảng Nam phải kể đến món bánh tổ.
Bánh tổ là món bánh truyền thống của người dân xứ Quảng. Tương truyền, bánh tổ ra đời từ thời chúa Nguyễn mở cõi về phương Nam. Trong hành trang của những người mở cõi có lúa gạo, các loại đậu, nếp, mè,... và cả trái bồ kết. Từ những nguyên liệu ấy, người xưa đã sáng tạo ra nhiều món ăn độc đáo, trong đó có bánh tổ. Cái tên "bánh tổ" cũng gắn liền với hình dáng tròn dài giống như những chiếc tổ của loài chim.
Món bánh tổ tuy bình dị nhưng ẩn chứa nét tinh tế trong ẩm thực Quảng Nam. Bánh được làm từ những nguyên liệu đơn giản như gạo nếp, đường, gừng,... nhưng đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo của người thợ. Gạo nếp được chọn là loại gạo ngon, hạt to đều, không mốc. Gạo được ngâm nước khoảng 6-8 tiếng để gạo mềm, sau đó đem xay nhuyễn. Đường đen hoặc đường nâu được nấu chảy cùng với gừng tươi thái sợi. Sau khi trộn đều bột nếp với đường, người thợ sẽ đổ hỗn hợp vào khuôn và hấp cách thủy. Khi bánh chín, người thợ sẽ lấy bánh ra khỏi khuôn, thoa một lớp dầu phộng lên bề mặt bánh để bánh không bị dính.
Bánh tổ thường được cắt thành từng miếng nhỏ và ăn kèm với các loại mứt như mứt gừng, mứt bí đao,... Sự kết hợp hài hòa giữa vị ngọt thanh của bánh tổ, vị cay nồng của mứt gừng tạo nên một hương vị rất riêng, khó quên. Bánh tổ có màu vàng sẫm, hơi sậm hơn so với màu mật ong, mang vẻ đẹp mộc mạc, dân dã. Khi thưởng thức, ta sẽ cảm nhận được độ dẻo thơm của gạo nếp, vị ngọt thanh của đường, mùi gừng thoang thoảng, tạo nên một hương vị rất riêng, khó lẫn với bất kỳ món bánh nào khác.
Nếu như ở miền Bắc có bánh chưng, bánh giầy thì người dân xứ Quảng lại có bánh tổ trong ngày Tết cổ truyền. Bánh tổ không chỉ là món ăn ngon mà còn mang giá trị văn hóa sâu sắc. Nó là biểu tượng của lòng biết ơn đối với tổ tiên, ông bà và là niềm tự hào về bản sắc văn hóa của người dân Quảng Nam. Ngoài ra, bánh tổ còn được dùng để cúng kiếng trong các dịp lễ giỗ gia tiên.
Ngày nay, dù có nhiều loại bánh kẹo đa dạng, nhưng bánh tổ vẫn giữ được vị trí quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân Quảng Nam. Mỗi khi xa quê, du khách thường mua bánh tổ về làm quà cho người thân, bạn bè. Điều đó chứng tỏ sức hấp dẫn và giá trị văn hóa của món bánh truyền thống này.