đọc bài thơ qua đèo ngang và chỉ ra vài nét độc đáo trong việc kết hợp từ

“Bước tới đèo ngang bóng xế tà
Cỏ cây chen lá đá chen hoa”

Bài thơ mở đầu bằng cảnh “bóng xế tà” nơi đèo cao heo hút. Bóng xế tà – cụm từ kết hợp vừa Nôm vừa Hán – chữ tà như kéo dài cái bóng chiều ra cho tình cảm thêm ngao ngán, bâng khuâng. Cảnh chiều tà, lạc nhật, tịch dương, tà dương trong thơ cổ thường xuất hiện rất nhiều và gợi niềm hoài nhớ về một triều đại cũ, non nước cũ, cố quốc, cố hương, cố tri.

"Lom khom dưới núi, tiều vài chú,
Lác đác bên sông, chợ mấy nhà."

Hình ảnh mấy chú tiều phu “lom khom” mải mốt hái củi dưới núi, như chẳng quan tâm gì thế sự, còn “lác đác” mấy túp lều chợ (có sách chép là rợ – đồng bào thiểu số ; có lẽ đây là mấy túp lều tạm che mưa, nắng của kẻ tiều phu, không phải lều chợ), gây nên cảm giác vừa hoang vắng, vừa xa lạ. Đây đúng là nơi sơn cùng thủy tận của xứ Đàng Ngoài thời vua Lê, chúa Trịnh. Từ đây trở vào đã là xứ khác.

"Nhớ nước đau lòng con quốc quốc
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia."

Ở đây, đúng ra phải viết là “con cuốc cuốc”, con chim cuốc kêu “cuốc cuốc”. Nhưng người nghe lại nghe là “quốc quốc” nên chép là “quốc”, như đang khóc nước, một trường hợp “tá âm” – mượn âm trong văn chương khá phổ biến. Trần Danh Án, một di thần nhà Lê có câu : “Giá cô kêu gia gia, Đỗ quyên kêu quốc quốc”. Chim đa đa (giá cô) được đọc chệch thành “gia gia” cho đối với “quốc quốc” và hợp cảnh nhớ nhà ; và tiếng kêu “mỏi miệng” mà vô ích mới đáng thương làm sao. 

"Dừng chân đứng lại trời, non, nước,
Một mảnh tình riêng ta với ta."

Bầu trời, ngọn núi, bờ biển càng gợi ra một không gian bao la, cao rộng bao nhiêu, lại càng tương phản với mảnh tình bé nhỏ, đơn chiếc bấy nhiêu. Hai câu thơ mà rất nhiều ý. Nhưng cái buồn thầm lặng mà vẫn cứng cỏi.