Truyện ngắn là một thể loại văn học có dung lượng nhỏ, cô đọng, hàm súc nhưng vẫn đầy đủ các yếu tố của một tác phẩm hoàn chỉnh. Truyện ngắn thường tập trung vào một hoặc một số sự kiện chính, xoay quanh một chủ đề cụ thể và tạo ra những hình tượng nghệ thuật độc đáo. Để xây dựng nên một câu chuyện hay, nhà văn phải chú trọng đến việc xây dựng nhân vật và tình huống truyện. Tô Hoài cho rằng “Dựng nhân vật là điều khó khăn nhất đối với người viết”, trong khi Nguyễn Minh Châu lại khẳng định “Dựng được một tình huống đặc sắc là vấn đề sống còn với người viết truyện ngắn”. Qua tác phẩm Chuyện người con gái Nam Xương, chúng ta sẽ thấy rõ hơn quan điểm này.
Tô Hoài đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng nhân vật trong truyện ngắn. Nhân vật là linh hồn của câu chuyện, là nơi để nhà văn gửi gắm tư tưởng, tình cảm và thông điệp của mình. Một nhân vật được xây dựng tốt sẽ mang tính cách, tâm lý, suy nghĩ và hành động riêng biệt, từ đó tạo nên sức hấp dẫn và lôi cuốn cho câu chuyện. Việc xây dựng nhân vật đòi hỏi nhà văn phải có khả năng quan sát tinh tế, thấu hiểu tâm lý con người và sử dụng ngôn ngữ một cách khéo léo để khắc họa chân thực và sinh động nhân vật. Tuy nhiên, việc xây dựng nhân vật không chỉ đơn giản là miêu tả ngoại hình mà còn cần khám phá sâu hơn về nội tâm, tâm lý và mối quan hệ giữa các nhân vật. Điều này đòi hỏi nhà văn phải có vốn sống phong phú và khả năng phân tích tâm lý con người.
Trong khi đó, Nguyễn Minh Châu lại đặt nặng vai trò của tình huống truyện trong truyện ngắn. Tình huống truyện là một yếu tố quan trọng giúp nhà văn tạo nên sự kịch tính, căng thẳng và bất ngờ cho câu chuyện. Nó là nút thắt mở, là bước ngoặt thay đổi cuộc đời nhân vật và tạo ra những biến cố, mâu thuẫn trong câu chuyện. Một tình huống truyện đặc sắc sẽ khiến người đọc tò mò, hồi hộp và mong đợi kết quả. Nhà văn phải biết lựa chọn và sắp xếp các chi tiết, sự kiện một cách hợp lý để tạo nên một tình huống truyện độc đáo và thú vị. Tình huống truyện cũng là cơ hội để nhà văn thể hiện tài năng kể chuyện và khả năng phân tích tâm lý con người.
Tuy cả hai ý kiến đều đúng đắn và bổ sung cho nhau, nhưng theo tôi, việc xây dựng nhân vật vẫn là yếu tố quan trọng hàng đầu trong truyện ngắn. Bởi vì nhân vật là người trực tiếp trải qua và chịu ảnh hưởng bởi tình huống truyện, đồng thời cũng là người truyền tải thông điệp và tư tưởng của nhà văn. Nếu nhân vật được xây dựng tốt thì dù tình huống truyện có phức tạp và gay cấn đến đâu cũng trở nên dễ dàng và thu hút người đọc. Ngược lại, nếu tình huống truyện được xây dựng tốt nhưng nhân vật thiếu chiều sâu và không gây ấn tượng thì câu chuyện sẽ mất đi phần lớn giá trị và ý nghĩa.
Qua tác phẩm Chuyện người con gái Nam Xương, chúng ta có thể thấy rõ ràng hơn quan điểm này. Tác giả Nguyễn Dữ đã thành công trong việc xây dựng nhân vật Vũ Nương - một người phụ nữ xinh đẹp, hiền lành, thủy chung và hiếu thảo. Vũ Nương là biểu tượng của vẻ đẹp truyền thống Việt Nam, luôn yêu thương gia đình và hy sinh bản thân vì chồng con. Tuy nhiên, do xã hội phong kiến đầy bất công và tàn bạo, nàng đã bị chồng nghi oan và đẩy vào bi kịch đau đớn. Câu chuyện đã phản ánh một cách chân thực và sâu sắc về số phận của người phụ nữ trong xã hội cũ, đồng thời lên án chế độ nam quyền và chiến tranh phi nghĩa.
Ngoài ra, tác giả cũng đã xây dựng tình huống truyện đặc sắc và hấp dẫn. Đó là cái chết oan ức của Vũ Nương và sự trở về của Trương Sinh sau ba năm chinh chiến. Cái chết của Vũ Nương là một bi kịch đau lòng, thể hiện sự bất công và tàn nhẫn của xã hội phong kiến. Sự trở về của Trương Sinh sau ba năm xa cách đã tạo nên một tình huống truyện đầy kịch tính và căng thẳng. Từ đó, tác giả đã thể hiện được tấm lòng nhân đạo và khát vọng hạnh phúc của con người.
Như vậy, cả hai ý kiến của Tô Hoài và Nguyễn Minh Châu đều đúng đắn và góp phần quan trọng trong việc xây dựng một tác phẩm truyện ngắn xuất sắc. Tuy nhiên, việc xây dựng nhân vật vẫn là yếu tố quan trọng hàng đầu, quyết định sự thành công của một tác phẩm truyện ngắn.