Viết bài văn nghị luận so sánh, đánh giá hai tác phẩm truyện Dì Hảo của Nam Cao và Nhà mẹ Lê của Thạch Lam.

Trong dòng chảy văn xuôi Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945, Nam Cao và Thạch Lam là hai cây bút tiêu biểu với phong cách riêng biệt. Nếu Nam Cao sắc lạnh, quyết liệt trong việc phơi bày hiện thực và bi kịch con người thì Thạch Lam lại nhẹ nhàng, giàu trữ tình, tập trung khơi gợi lòng thương. Hai tác phẩm Dì Hảo và Nhà mẹ Lê là minh chứng tiêu biểu, cùng hướng đến số phận những người phụ nữ nghèo khổ, nhưng lại khác nhau trong giọng điệu và cách tiếp cận hiện thực.

Điểm gặp gỡ đầu tiên giữa hai tác phẩm chính là cảm hứng nhân đạo. Dì Hảo kể về một người phụ nữ lỡ dở, bị định kiến xã hội vùi dập, phải sống trong tủi nhục, cay đắng. Qua nhân vật này, Nam Cao phơi bày sự bất công của dư luận và nỗi đau thầm lặng của những kiếp người nhỏ bé. Tương tự, Nhà mẹ Lê lại khắc họa cảnh đời nghèo túng của một bà mẹ nông dân, sống trong căn nhà tồi tàn, quanh năm thiếu thốn. Thạch Lam không dựng lên những xung đột gay gắt mà lặng lẽ tái hiện sự nghèo khổ muôn thuở của người dân quê. Dù khác cách viết, cả hai tác phẩm đều ngợi ca phẩm chất tốt đẹp: dì Hảo hiền lành, nhẫn nhục; mẹ Lê giàu tình thương, giàu đức hi sinh. Qua đó, cả Nam Cao và Thạch Lam đều gửi gắm tấm lòng xót xa, thương cảm sâu sắc đối với người phụ nữ nghèo khổ.

Tuy nhiên, sự khác biệt lại thể hiện rõ trong phong cách nghệ thuật. Nam Cao thường phân tích tâm lí sắc sảo, dùng giọng văn chua chát để đi đến tận cùng bi kịch. Trong Dì Hảo, ông không né tránh sự tàn nhẫn của định kiến xã hội, khiến người đọc vừa căm phẫn, vừa xót xa. Ngược lại, Thạch Lam trong Nhà mẹ Lê chọn giọng điệu nhẹ nhàng, man mác buồn. Ông không tập trung vào mâu thuẫn gay gắt mà khắc họa cảnh nghèo với sự tinh tế, gợi lên trong lòng người đọc niềm thương cảm âm thầm. Nếu Nam Cao nghiêng về khuynh hướng hiện thực phê phán mạnh mẽ thì Thạch Lam lại thiên về trữ tình nhân đạo. Chính sự khác biệt này làm nên hai phong cách không thể trộn lẫn: một bên gay gắt, quyết liệt, một bên nhẹ nhàng, thấm đẫm nhân văn.

So sánh hai tác phẩm, ta thấy một sự bổ sung ý nghĩa: Nam Cao gióng lên hồi chuông báo động về những bất công xã hội đang tàn phá đời người, còn Thạch Lam thì gieo vào lòng người đọc niềm xót thương dịu dàng trước những cảnh đời nghèo khó. Cả hai đều cùng chung điểm đến – khẳng định giá trị, phẩm chất con người và thức tỉnh lương tri xã hội – nhưng đi bằng hai con đường nghệ thuật riêng biệt.

Tóm lại, Dì Hảo và Nhà mẹ Lê là hai tiếng nói độc đáo của văn học hiện thực 1930 – 1945. Nếu Nam Cao mang đến cái nhìn sắc lạnh, dữ dội về nỗi đau và định kiến, thì Thạch Lam lại gửi gắm một nỗi buồn thấm thía, lay động lòng nhân ái. Đặt cạnh nhau, hai tác phẩm cho thấy sự phong phú của văn học giai đoạn này, đồng thời khẳng định giá trị nhân đạo bền vững: dù trong bất cứ hoàn cảnh nào, văn học vẫn là nơi bênh vực, cất lên tiếng nói cho những phận người bé nhỏ.