Nhà văn Nguyễn Quang Sáng đã từng tham gia hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ. Với hơn 50 năm cầm bút ông đã để lại khối lượng tác phẩm đồ sộ gồm nhiều thể loại từ truyện ngắn, tiểu thuyết đến kịch bản phim,... Trong đó nổi bật nhất là truyện ngắn "Con sáo của Hoàn". Tác phẩm đã tái hiện chân thực cuộc sống sinh hoạt đời thường nhưng mang đậm tình cảm gia đình thiêng liêng, cao cả.
Truyện kể về ba cô con gái tên Hoàn, Lùn, Xấu ở vùng kinh tế mới do mải chơi mà Hoàn đã để lạc mất con chim sáo nâu xinh đẹp bố cô tặng. Sau khi trở về nhà, cô bé đã vô cùng lo lắng sợ bố sẽ trách phạt. Nhưng khi nhìn thấy ánh mắt buồn rười rượi của Hoàn, người cha đã nhận ra lỗi lầm của mình. Ông an ủi cô bé bằng cách hứa rằng chim sẽ quay trở về với cô vào mùa xuân năm sau. Tuy nhiên, Hoàn vẫn không ngừng lo lắng và bồn chồn. Cô bé còn nằm mơ thấy chim sáo bay về rồi lại bay đi. Phải đến tận hai năm sau, chim sáo mới thật sự quay trở lại. Nó cất tiếng hót véo von trước sân nhà Hoàn, giúp cô tìm lại người bạn thân thiết của mình.
Trước hết, tác giả đã khắc họa mối quan hệ gắn bó, mật thiết giữa Hoàn và loài chim sáo. Hoàn là một cô bé tinh nghịch, hiếu động, đặc biệt là với những con vật nhỏ bé. Cô bé có thói quen bắt chim về nuôi nấng, chăm sóc và coi chúng như người bạn thân thiết của mình. Điều này được thể hiện rõ nét qua chi tiết Hoàn bắt được một chú chim sáo nâu xinh đẹp. Thay vì đem bán hay giết thịt, cô bé đã lấy lá dừa tươi cuốn cái chân bị chảy máu của nó lại, rồi đem thả vào bụi cây trước nhà. Từ đó, Hoàn dành hết tình yêu thương, sự quan tâm, chăm sóc cho chú chim nhỏ. Cô bé còn đặt cho nó cái tên là Sơn Tinh và coi nó như đứa em bé bỏng của mình. Hoàn thường xuyên mang cơm và nước ra cho Sơn Tinh, nhẹ nhàng đỡ nó lên tay rồi bón mồi cho ăn. Hành động ấy thể hiện tấm lòng nhân hậu, vị tha của cô bé dành cho loài vật.
Không chỉ vậy, Hoàn còn có trí nhớ rất tốt. Cô bé nhớ rõ từng sự vật, sự việc xảy ra xung quanh mình. Khi nghe tiếng chim sáo hót líu lo trên cành cây, Hoàn liền nhớ tới con chim sáo nâu mà mình đã bắt được hai năm trước. Cô bé còn nhớ rõ từng chi tiết về con chim, từ màu lông, hình dáng cho đến vết thương ở chân. Điều này cho thấy Hoàn là một cô bé nhạy cảm, giàu tình cảm.
Ngoài ra, tác giả còn xây dựng hình ảnh người cha giàu lòng bao dung, vị tha. Khi thấy Hoàn mang con chim sáo nâu về nhà, ông đã không hề trách mắng mà chỉ nhẹ nhàng nhắc nhở con gái phải cẩn thận. Đến khi biết Hoàn đã băng rừng vượt suối để đuổi theo con chim, ông đã rất lo lắng. Người cha đã chạy đi tìm kiếm khắp nơi, cuối cùng gặp được chú chim sáo bị thương ở chân. Ông đã bế nó về nhà, tự tay băng bó vết thương cho nó. Hành động ấy thể hiện tấm lòng nhân hậu, vị tha của người cha. Ông sẵn sàng bỏ qua mọi lỗi lầm của con gái, chỉ mong con được vui vẻ, hạnh phúc.
Có thể nói, truyện ngắn "Con sáo của Hoàn" là một câu chuyện cảm động về tình cảm gia đình, sự hy sinh và lòng nhân ái. Tác phẩm đã gửi gắm đến người đọc nhiều thông điệp ý nghĩa. Trước hết, tác giả muốn khẳng định tình cảm gia đình thiêng liêng, cao cả. Tình cảm ấy được thể hiện qua mối quan hệ giữa Hoàn và người cha. Dù có những lúc bất đồng quan điểm nhưng họ luôn yêu thương, quan tâm, chăm sóc lẫn nhau. Thứ hai, tác giả muốn nhắn nhủ mỗi người cần biết trân trọng những gì mình đang có. Đừng vì ham muốn nhất thời mà đánh mất đi những thứ quý giá. Cuối cùng, tác giả muốn khuyên nhủ mọi người hãy sống chan hòa, yêu thương động vật.
Về nghệ thuật, truyện được xây dựng theo lối kể chuyện giản dị, mộc mạc, gần gũi với đời sống thường nhật. Ngôn ngữ truyện trong sáng, giàu hình ảnh, biểu cảm. Tác giả đã sử dụng nhiều biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ,... góp phần làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho tác phẩm.
Tóm lại, truyện ngắn "Con sáo của Hoàn" là một tác phẩm hay, giàu ý nghĩa. Truyện đã mang đến cho người đọc những bài học sâu sắc về tình cảm gia đình, sự hy sinh và lòng nhân ái.