MỘT BỮA NO Lược trích: Bà lão nuôi người con trai nhưng không may nó chết. Bà nuôi con của con trai bảy năm trời, đến năm nó mười hai, bà cho đi làm con nuôi người ta. Sau trận ốm thập tử nhất sinh, bà...

Nam Cao là một trong những cây bút hiện thực xuất sắc của nền văn học Việt Nam. Các tác phẩm của ông sáng tác năm 1945 trở về trước chủ yếu xoay quanh hai đề tài chính là trí thức tiểu tư sản và nông dân nghèo. Với đề tài người nông dân, "Một bữa no" là một trong những truyện ngắn đặc sắc nhất của Nam Cao. Tác phẩm đã khắc họa một cách chân thực và cảm động số phận đáng thương của một người phụ nữ nông thôn. Đồng thời, qua nhân vật này, nhà văn còn muốn phản ánh những quy luật tàn nhẫn của cuộc sống khiến con người dần bị biến đổi tính cách.

Truyện kể về bà lão chồng mất sớm, cả đời cặm cụi nuôi con. Khi lớn lên thì đứa con nó lại bỏ bà ra đi. Vợ con trai bà sau khi lo ma chay xong xuôi thì bỏ bà lại một mình. Bà lẻ loi một mình, không nơi nương tựa nên đành phải sang nhà vợ con trai ở nhờ nhưng bị đối xử tệ bạc. Bà buồn bã trở về ngôi nhà cũ ngày xưa hai mẹ con từng sống, giữa mùa đông lạnh giá, bà chợt thấy ấm lòng vì đã có một bữa cơm ngon lành. Nhưng đây cũng là lần cuối cùng bà được ăn một bữa ngon như vậy bởi sau đó bà đã chết vì ăn no. Một bữa ăn đã khiến một con người vốn dĩ khỏe mạnh phải lìa khỏi cõi đời. Cái chết của bà lão chính là tiếng chuông cảnh tỉnh cho những người đang lầm đường lạc lối. Họ sẽ phải trả giá cho việc quên đi tình máu mủ ruột rà.

Trong truyện, bà cụ là một nhân vật có hoàn cảnh vô cùng đáng thương. Chồng mất sớm, một mình bà nuôi con. Bà mong rằng khi con lớn lên, nó sẽ là chỗ dựa tinh thần vững chắc của bà. Thế nhưng, đứa con ngỗ ngược ấy bỏ bà ra đi. Nó không những không báo đáp công ơn của bà mà còn khiến bà thêm vất vả. Bà lại phải lặn lội nuôi cháu. Bao nhiêu gánh nặng đổ dồn lên đôi vai gầy của bà. Giờ đây, chỗ dựa duy nhất của bà chính là đứa cháu gái nhưng nó còn nhỏ lắm, chưa thể hiểu được những chuyện mà bà phải trải qua. Hằng ngày, bà phải đi làm thuê cho người ta. Tuổi già sức yếu khiến bà mệt mỏi, làm việc nặng được một lúc là bà lại phải ngồi thở hụt hơi. Tuy nhiên, bà vẫn rất chăm chỉ, mong kiếm được tiền nuôi đứa cháu. Nhưng một cơn ốm bất ngờ đã khiến bà kiệt quệ. Số tiền dành dụm bấy lâu nay đều tiêu hết sạch. May mắn thay, bà được hàng xóm cho mượn gạo nấu cháo. Món cháo đơn sơ nhưng đã khiến bà ăn một cách ngon lành. Cháo đưa vào miệng nhưng tan ra trong miệng bà. Hương vị của cháo là hương vị của tình yêu thương, của sự hạnh phúc.

Sau khi ăn xong, bà cảm thấy cơ thể khoan khoái hơn hẳn. Bà nằm nghỉ và bắt đầu suy nghĩ về tương lai của đứa cháu. Bà sẵn sàng hi sinh bản thân mình để mang đến cho đứa cháu cuộc sống tốt đẹp nhất. Bà ước rằng mình có được mảnh áo bông để đứa cháu không phải khổ sở. Từ đó, dù mưa hay nắng, bà đều cố gắng đi kiếm việc. Tuy nhiên, cuộc sống không hề mỉm cười với bà. Một buổi sáng, bà bị chuột rút, đau đến quằn quại. Sau đó, bà được một bác kia giúp đỡ và cho ăn một bữa no nê. Chính bữa ăn này đã khiến bà mắc bệnh và qua đời. Một bữa ăn tưởng chừng bình thường nhưng lại đẩy bà cụ vào con đường chết chóc.

Có thể nói, cái chết của bà lão là kết quả của những áp bức bất công trong xã hội. Vì bị đè nén quá mức, bà đã chọn cách giải thoát cho bản thân. Đây cũng là chi tiết khiến độc giả cảm thấy xót xa, nghẹn ngào.

Bằng ngòi bút miêu tả chân thực, sâu sắc, Nam Cao đã vẽ nên hình ảnh nhân vật bà lão với số phận đáng thương. Qua đó, tác giả phê phán xã hội phong kiến thối nát và bày tỏ niềm đồng cảm, xót thương đối với những người nông dân nghèo khổ.