Nguyễn Quang Sáng là một trong những cây bút nổi bật của nền văn học kháng chiến. Trong số những tác phẩm ông để lại cho hậu thế, "Chiếc lược ngà" là truyện ngắn rất nổi tiếng, thể hiện rõ phong cách và sở trường của nhà văn. Truyện ngắn kể về tình cảm cha con thắm thiết, cảm động của cha con ông Sáu trong hoàn cảnh chiến tranh ác liệt.
Truyện xoay quanh tình huống gặp gỡ của bé Thu và ông Sáu sau tám năm xa cách, nhưng trái ngược với sự vui mừng, ông Sáu chỉ thất vọng bởi vì bé Thu không chịu gọi một tiếng ba. Trong lần chia tay, tiếng xưng hô "ba" của bé Thu khiến mọi người xúc động. Sau này, khi đã về lại đơn vị, ông Sáu luôn day dứt vì đã đánh con. Ở khu căn cứ, ông dồn hết tình cảm vào việc làm chiếc lược ngà để tặng con. Nhưng đáng buồn thay, ông Sáu chưa kịp trao món quà ấy cho con thì đã hi sinh trong một trận càn lớn của Mĩ - ngụy.
Trước hết, truyện ngắn "Chiếc lược ngà" đã xây dựng tình huống gặp gỡ sau tám năm xa cách của hai cha con ông Sáu. Đây là tình huống cơ bản nhất của truyện, diễn ra xong nó mở ra chuỗi tình huống tiếp theo trong câu chuyện. Bé Thu đối xử với ông Sáu (người lần đầu tiên em gặp mặt) bằng thái độ cương quyết, lảng tránh, thậm chí hằn học. Nhưng khi hiểu ra mọi chuyện thì bé Thu lại thay đổi đột ngột, em chấp nhận ông Sáu là ba. Song, hạnh phúc lần nữa lại không trọn vẹn, ông Sáu vào chiến trường, hiến dâng cả sinh mạng của mình vì đất nước, vì hòa bình. Và ở khu căn cứ, ông dồn hết tình yêu thương con vào việc làm chiếc lược ngà rồi trao nó cho người bạn, với niềm hi vọng người bạn sẽ trao tận tay đứa con của mình.
Qua tình huống truyện, tác giả đã khắc họa chân thực, cảm động tình cha con sâu nặng thắm thiết của cha con ông Sáu trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh. Trước hết, tình cảm của bé Thu dành cho ba thật sâu sắc, mạnh mẽ, hồn nhiên, thơ ngây nhưng cũng có phần ương ngạnh, bướng bỉnh. Khi ông Sáu về phép, bé Thu đối xử với cha như người xa lạ, cương quyết không chịu nhận ba. Nhất là cái lúc ông Sáu gắp cho nó một cái trứng cá bỏ vào bát cơm, nó lấy đũa xoi vào rồi bất thần hất cái trứng cá ra, làm đổ cả bát cơm. Lúc ông Sáu không kìm được nỗi đau khổ nên đã đánh con, tưởng đâu con bé sẽ khóc lóc, làm nũng nhưng nó lại cầm đũa đứng dậy, bước ra khỏi mâm và đi sang nhà ngoại. Hôm sau, Thu cung không chịu gọi ông Sáu là ba, chỉ khi ông Sáu phải rời đi thì cô bé mới bộc lộ tình cảm của mình. Nó bỗng kêu thét lên: Ba...a...a...ba! Rồi ôm chặt lấy cổ, hôn khắp người ông Sáu. Cả hai đều rơi vào tình trạng bế tắc, ông Sáu không xuể với giọt nước mắt của con bé. Giây phút cuối cùng, trước khi ông Sáu quay lại căn cứ, Thu mới báo cho ba biết ước mơ của mình, nhờ ba mua cho mình một cây lược.
Ở khu căn cứ, ông Sáu dồn hết tình cảm yêu quý nhớ thương con vào việc làm chiếc lược ngà rất tỉ mẩn, rất cẩn thận. Thậm chí còn khắc lên đó dòng chữ "Yêu nhớ tặng Thu - con của ba". Mỗi khi nhớ con, ông lại mang cây lược ra ngắm chải lên tóc cho tóc càng bóng càng mượt. Điều đó chứng tỏ ông là người cha yêu con hết mực, luôn nhớ về con trong suốt quãng thời gian ở chiến khu. Thế nhưng, chiến tranh đã cướp ông đi, trước khi chết, ông đã nhờ người bạn chuyển cho con gái chiếc lược ngà.
Như vậy, truyện ngắn "Chiếc lược ngà" đã thể hiện một cách cảm động tình cha con thắm thiết, sâu nặng trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh. Đồng thời, tác phẩm còn tố cáo tội ác của chiến tranh đã gây ra những mất mát đau thương cho bao nhiêu gia đình.
Tóm lại, "Chiếc lược ngà" là một truyện ngắn hay, đặc sắc của nhà văn Nguyễn Quang Sáng. Truyện không chỉ có ngôn ngữ kể chuyện hấp dẫn mà còn xây dựng được tình huống truyện độc đáo, qua đó thể hiện vẻ đẹp tâm hồn của nhân vật. Từ đó khẳng định tài năng của nhà văn trong quá trình sáng tạo nghệ thuật.