Phân tích tư tưởng nhân đạo trong bài thơ "Bài ca ngất ngưởng" của Nguyễn Công Trứ

Nguyễn Công Trứ là nhà thơ nổi tiếng của đất nước ta vào cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19. Ông được biết đến là người có bản lĩnh, luôn muốn vươn lên trong cuộc sống, vượt qua mọi cám dỗ của tiền tài, địa vị. Chính vì vậy, Nguyễn Công Trứ đã từng giữ nhiều chức vụ quan trọng trong triều đình. Bài thơ "Bài ca ngất ngưởng" đã thể hiện rất rõ nét tư tưởng này của ông.

Trước hết, chúng ta cần hiểu rõ hơn về khái niệm "ngất ngưởng". Từ "ngất ngưởng" vốn được dùng để chỉ một trạng thái không vững vàng, lắc lư nghiêng ngả. Tuy nhiên, trong bài thơ này, từ "ngất ngưởng" được sử dụng với ý nghĩa là một triết lí sống của Nguyễn Công Trứ. Đó là thái độ sống ngang tàng, ngạo nghễ, không chịu luồn cúi, khuất phục trước cường quyền. Tư tưởng ấy được thể hiện ngay từ những dòng thơ đầu tiên:

"Vũ trụ nội mạc phi phận sự."
(Mọi việc trong vũ trụ chẳng có việc nào không là phận sự của ta.)

Câu thơ khẳng định mạnh mẽ bản ngã của Nguyễn Công Trứ. Ông luôn ý thức được trách nhiệm của bản thân với cuộc đời. Vì vậy, ông không bao giờ trốn tránh hay né tránh. Điều này được thể hiện rõ nét trong cuộc đời của ông. Khi làm quan, ông luôn tận tụy với công việc, không quản ngại khó khăn, gian khổ. Khi về hưu, ông vẫn tiếp tục tham gia các hoạt động xã hội, giúp đỡ người nghèo khó.

Không chỉ vậy, Nguyễn Công Trứ còn tự tin vào tài năng và phẩm chất của mình. Ông tự hào rằng mình đã từng đảm nhận nhiều chức vụ quan trọng trong triều đình, từ thủ khoa, tham tán, tổng đốc Đông,... Đây đều là những chức vụ cao quý, đòi hỏi người đảm nhận phải có tài năng và đức độ. Tuy nhiên, ông không coi đó là vinh quang cá nhân mà là trách nhiệm với đất nước. Điều này thể hiện lòng tự trọng và tinh thần cống hiến của ông.

"Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng.
Khi thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông,
Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng!
Lúc bình Tây, cờ đại tướng,
Có khi về Phủ doãn Thừa Thiên."

Những chiến công hiển hách trên chiến trường cũng là minh chứng rõ nét cho tài năng và bản lĩnh của Nguyễn Công Trứ. Ông đã từng cầm quân đánh giặc, giành nhiều thắng lợi, đem lại hòa bình cho đất nước. Hình ảnh "đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng" là một hình ảnh đẹp, thể hiện khí phách hiên ngang của ông.

Tuy nhiên, Nguyễn Công Trứ cũng là người có nhân cách cao cả. Ông không màng danh lợi, không ham muốn vinh hoa phú quý. Điều này được thể hiện rõ nét trong hai câu thơ:

"Đô môn giải tổ chi niên
Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng."

Sau khi hoàn thành sứ mệnh của mình, ông đã quyết định từ bỏ chốn quan trường để trở về quê hương. Hành động này thể hiện sự dứt khoát, không muốn bị cuốn vào vòng danh lợi. Đồng thời, nó cũng thể hiện sự tự do, phóng khoáng của ông.

"Kia núi nọ phau phau mây trắng
Tay kiếm cung mà nên dạng từ bi
Gót tiên theo đủng đỉnh một đôi dì
Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng."

Lối sống của Nguyễn Công Trứ cũng rất khác người, khác đời. Ông sống một cuộc sống phóng khoáng, tự do, không bị ràng buộc bởi bất cứ thứ gì. Ông thích đi đây đi đó, ngắm nhìn thiên nhiên, thưởng ngoạn cảnh đẹp. Ông cũng thích giao du với bạn bè, uống rượu, ca hát,... Tất cả những điều đó đã tạo nên một Nguyễn Công Trứ "ngất ngưởng", khác biệt với những người khác.

"Được mất dương dương người thái thượng
Khen chê phơi phới ngọn đông phong
Khi ca, khi tửu, khi cắc, khi tùng
Không Phật, không Tiên, không vướng tục."

Tuy nhiên, Nguyễn Công Trứ cũng là người có ý thức rõ ràng về giá trị của bản thân. Ông biết mình là ai, mình có những gì. Điều này được thể hiện rõ nét trong hai câu thơ:

"Chẳng Trái, Nhạc cũng vào phường Hàn, Phú
Nghĩa vua tôi cho vẹn đạo sơ chung"

Ông tự hào rằng mình là người có tài năng, có đức độ, xứng đáng được tôn vinh. Đồng thời, ông cũng ý thức được trách nhiệm của mình với xã hội. Ông luôn cố gắng sống sao cho xứng đáng với niềm tin của nhân dân.

"Trong triều ai ngất ngưởng như ông!"

Như vậy, bài thơ "Bài ca ngất ngưởng" đã thể hiện rõ nét tư tưởng nhân đạo của Nguyễn Công Trứ. Ông là người có bản lĩnh, có tài năng, có đức độ, luôn sống đúng với lương tâm của mình. Bài thơ cũng thể hiện tinh thần yêu nước, thương dân của ông.