Trật tự thế giới mới sau Chiến tranh thế giới thứ hai ra đời trong hoàn cảnh nào? Vì sao lại được gọi là “Trật tự thế giới hai cực Ianta’?

Thị Diệu Thảo Bùi Trật tự thế giới mới sau Chiến tranh thế giới thứ hai, thường được gọi là "Trật tự thế giới hai cực Ianta", ra đời trong một bối cảnh lịch sử đặc biệt, đầy biến động và phức tạp.

Hoàn cảnh ra đời

Trật tự thế giới hai cực Ianta ra đời trong bối cảnh:

• Chiến tranh thế giới thứ hai sắp kết thúc (đầu năm 1945): Phe Đồng minh đã giành được những thắng lợi quyết định trên các mặt trận, đặc biệt là sự tiến công mạnh mẽ của Liên Xô ở mặt trận phía Đông và các cuộc đổ bộ của Mỹ - Anh ở mặt trận phía Tây. Sự thất bại của phe phát xít Đức, Ý, Nhật đã gần kề.
• Xuất hiện nhiều vấn đề cấp bách cần giải quyết:Nhanh chóng đánh bại hoàn toàn các nước phát xít: Cần có sự phối hợp để kết thúc chiến tranh một cách nhanh nhất.
• Tổ chức lại thế giới sau chiến tranh: Các nước thắng trận cần bàn bạc về việc phân chia lại khu vực ảnh hưởng, giải quyết các vấn đề lãnh thổ, chính trị, kinh tế...
• Phân chia thành quả chiến thắng: Các cường quốc Đồng minh cần thỏa thuận về lợi ích và vai trò của mình sau khi chiến tranh kết thúc.
• Sự trỗi dậy của ba cường quốc: Liên Xô, Mỹ và Anh là ba cường quốc chủ chốt của phe Đồng minh, có vai trò quyết định trong việc đánh bại chủ nghĩa phát xít và định hình cục diện thế giới mới.
• Hội nghị Ianta (tháng 2/1945): Từ ngày 4 đến 11/2/1945, Hội nghị quốc tế đã được triệu tập tại Ianta (Liên Xô) với sự tham gia của ba nguyên thủ: I. Xtalin (Liên Xô), Ph. Rudơven (Mỹ), U. Sớcsin (Anh). Tại hội nghị này, các bên đã đưa ra những quyết định quan trọng:
• Thống nhất mục tiêu tiêu diệt tận gốc chủ nghĩa phát xít Đức và chủ nghĩa quân phiệt Nhật Bản.
• Thành lập tổ chức Liên hợp quốc nhằm duy trì hòa bình và an ninh thế giới.
• Thỏa thuận về việc đóng quân và phân chia phạm vi ảnh hưởng ở châu Âu và châu Á sau chiến tranh.
• 
  

Những quyết định của Hội nghị Ianta, cùng với những thỏa thuận sau đó của ba cường quốc, đã trở thành khuôn khổ của trật tự thế giới mới sau Chiến tranh thế giới thứ hai.

Vì sao lại được gọi là "Trật tự thế giới hai cực Ianta"?

Trật tự thế giới mới hình thành sau Chiến tranh thế giới thứ hai được gọi là "Trật tự thế giới hai cực Ianta" vì những lí do sau:

• Xuất phát từ Hội nghị Ianta: Tên gọi này gắn liền với Hội nghị Ianta – nơi các cường quốc đã đặt nền móng cho trật tự thế giới mới.
• Sự hình thành hai cực đối lập: Đặc trưng nổi bật nhất của trật tự này là sự hình thành và đối đầu giữa hai khối/phe đối lập về ý thức hệ, kinh tế và chính trị:
• Một cực là Liên Xô: Đại diện cho phe xã hội chủ nghĩa, với mục tiêu xây dựng chủ nghĩa xã hội và mở rộng ảnh hưởng.
• Một cực là Mỹ: Đại diện cho phe tư bản chủ nghĩa, với mục tiêu củng cố và mở rộng hệ thống tư bản chủ nghĩa.
• Sự chi phối của hai siêu cường: Liên Xô và Mỹ là hai siêu cường với tiềm lực quân sự, kinh tế mạnh mẽ, đứng đầu mỗi phe, chi phối hầu hết các mối quan hệ quốc tế trong suốt giai đoạn này. Các vấn đề lớn trên thế giới đều chịu ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp từ sự đối đầu hay hợp tác (dù ít ỏi) của hai cường quốc này.
• Sự phân chia phạm vi ảnh hưởng: Theo thỏa thuận tại Ianta và các cuộc họp sau đó, thế giới bị chia thành các khu vực ảnh hưởng rõ rệt giữa hai cường quốc, đặc biệt là ở châu Âu (Đông Âu thuộc Liên Xô, Tây Âu thuộc Mỹ, Anh) và một phần ở châu Á.

Chính sự đối đầu và chi phối của hai siêu cường Liên Xô và Mỹ, đại diện cho hai hệ thống chính trị - xã hội đối lập, đã tạo nên một thế giới phân cực, và điều này được quyết định từ Hội nghị Ianta, nên tên gọi "Trật tự thế giới hai cực Ianta" là hoàn toàn phù hợp.