phân tích và chứng minh mối quan hệ giữa bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa

bebiii

Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa là hai hoạt động gắn bó chặt chẽ, tác động qua lại và không thể tách rời trong quá trình gìn giữ bản sắc dân tộc. Giữa chúng tồn tại một mối quan hệ biện chứng: bảo tồn là nền tảng, còn phát huy là mục tiêu và động lực để di sản tiếp tục sống trong đời sống hiện đại.

Trước hết, bảo tồn là điều kiện tiên quyết để phát huy giá trị di sản văn hóa. Di sản văn hóa, dù là vật thể hay phi vật thể, đều chịu sự tác động của thời gian, thiên nhiên và con người. Nếu không được bảo tồn đúng cách, di sản sẽ bị mai một, biến dạng hoặc mất đi hoàn toàn, khi đó việc phát huy giá trị là điều không thể. Chẳng hạn, các di tích lịch sử như Hoàng thành Thăng Long, Cố đô Huế chỉ có thể trở thành không gian giáo dục lịch sử, du lịch văn hóa khi chúng được trùng tu, gìn giữ nguyên vẹn những giá trị gốc. Tương tự, các loại hình di sản phi vật thể như quan họ Bắc Ninh, ca trù hay đờn ca tài tử nếu không được lưu truyền, ghi chép, bảo vệ nghệ nhân thì sẽ dần biến mất trước sự lấn át của văn hóa hiện đại. Như vậy, bảo tồn chính là “giữ gốc”, tạo tiền đề để di sản tồn tại lâu dài.

Ngược lại, phát huy giá trị di sản là cách thiết thực và bền vững nhất để bảo tồn di sản. Di sản chỉ thực sự sống khi được con người tiếp nhận, sử dụng và trao truyền trong đời sống đương đại. Nếu chỉ bảo tồn theo cách “đóng băng”, cất giữ di sản trong bảo tàng hay văn bản, di sản sẽ trở nên xa lạ, thiếu sức sống và dần bị lãng quên. Việc phát huy giá trị thông qua giáo dục, du lịch, sáng tạo nghệ thuật, truyền thông… giúp di sản đến gần hơn với cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Ví dụ, việc đưa áo dài, nhã nhạc cung đình Huế hay múa rối nước vào các chương trình biểu diễn, sự kiện văn hóa không chỉ quảng bá hình ảnh dân tộc mà còn tạo điều kiện kinh tế để tiếp tục đầu tư bảo tồn. Khi di sản mang lại giá trị tinh thần và vật chất, con người sẽ có ý thức gìn giữ và trân trọng hơn.

Quan trọng hơn, bảo tồn và phát huy cần được thực hiện hài hòa, tránh cực đoan theo một phía. Phát huy mà xem nhẹ bảo tồn sẽ dẫn đến thương mại hóa, làm biến dạng giá trị nguyên gốc của di sản. Ngược lại, bảo tồn mà không phát huy sẽ khiến di sản trở nên “chết”, tách rời đời sống xã hội. Do đó, cần phát huy di sản trên cơ sở tôn trọng giá trị truyền thống, đồng thời bảo tồn di sản bằng những phương thức linh hoạt, phù hợp với bối cảnh hiện đại.

Tóm lại, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa có mối quan hệ gắn bó, bổ sung và thúc đẩy lẫn nhau. Bảo tồn giúp di sản tồn tại, còn phát huy giúp di sản lan tỏa và sống bền vững trong cộng đồng. Chỉ khi kết hợp hài hòa hai yếu tố này, di sản văn hóa mới thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc cho sự phát triển của xã hội và bản sắc dân tộc.