trao đổi khí ở sinh vật là gì ?

Trao đổi khí ở sinh vật là quá trình trao đổi oxy (O₂) và cacbonic (CO₂) giữa cơ thể sinh vật và môi trường bên ngoài, nhằm cung cấp O₂ cho quá trình hô hấp tế bào và thải CO₂ – sản phẩm phụ của chuyển hóa. Quá trình này gồm hai giai đoạn chính: 1. Trao đổi khí ngoài (giữa môi trường và máu hoặc chất lỏng cơ thể) - Diễn ra ở bề mặt hô hấp (phổi, mang, da, ống khí ở côn trùng…) - Nguyên tắc: khí khuếch tán theo chênh lệch áp suất riêng phần (O₂ từ nơi áp suất cao sang áp suất thấp; CO₂ ngược lại) - Ví dụ: • Cá: trao đổi khí qua mang, nước chảy qua khe mang theo luồng ngược dòng so với máu để tăng hiệu quả khuếch tán. • Động vật có vú, chim: hô hấp phổi kèm cơ hoành, cơ liên sườn tạo luồng khí ra–vào. • Côn trùng: hệ ống khí (hệ ống khí tracheal) dẫn khí trực tiếp đến tế bào. • Động vật không xương sống nhỏ, giun đất, ếch nhái: trao đổi khí trực tiếp qua da ẩm. 2. Trao đổi khí trong (giữa máu và tế bào) - Máu vận chuyển O₂ từ bề mặt hô hấp đến mô; đồng thời thu CO₂ từ mô về phổi (hoặc mang). - Ở mao mạch mô, O₂ khuếch tán từ huyết tương vào dịch ngoại bào rồi vào tế bào; CO₂ đi ngược lại vào máu. Yếu tố ảnh hưởng: • Diện tích và độ mỏng của bề mặt hô hấp (càng lớn, càng mỏng → trao đổi càng hiệu quả) • Độ chênh áp suất O₂–CO₂ giữa hai bên bề mặt • Độ ẩm của bề mặt hô hấp (giúp khí tan và khuếch tán nhanh) • Vận tốc dòng môi trường (nước, không khí) và tuần hoàn máu. Tóm lại, trao đổi khí là quá trình sinh lý quan trọng giúp sinh vật lấy O₂ cho chuyển hóa năng lượng và loại bỏ CO₂ độc hại.