Lý Chiêu Hoàng là vị hoàng đế cuối cùng của triều Lý, cũng là Nữ hoàng đế duy nhất trong lịch sử Việt Nam. Sự trị vì ngắn ngủi của bà đã đánh dấu sự kết thúc của triều đại nhà Lý và sự trỗi dậy của nhà Trần. Cuộc đời đầy biến động của Lý Chiêu Hoàng là một minh chứng cho những thăng trầm của lịch sử và những định kiến về vai trò của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.

Cuộc đời truân chuyên

Lý Chiêu Hoàng là vị hoàng đế cuối cùng của triều Lý, cũng là Nữ hoàng đế duy nhất trong lịch sử Việt Nam. Cuộc đời của bà lạ lùng và đầy sóng gió.

Lý Chiêu Hoàng tên huý là Lý Phật Kim, con gái thứ hai của Vua Lý Huệ Tông và Hoàng hậu Trần Thị Dung, chị gái của bà là Thuận Thiên công chúa. Lý Chiêu Hoàng ra đời năm Mậu Dần (1218), vào thời điểm cơ nghiệp nhà Lý đang suy tàn, vua bỏ bê việc binh việc nước, giặc cướp nổi lên không ngăn cấm nổi, chính sự ngày một đổ nát.   

Tháng 10 năm Giáp Thân (1224), Vua Lý Huệ Tông bị Điện tiền Chỉ huy sứ Trần Thủ Độ (anh họ xa của Hoàng hậu Trần Thị Dung) ép đi tu, nhường ngôi lại cho con gái Lý Phật Kim. Sau khi lên ngôi năm 6 tuổi, Lý Phật Kim đổi tên thành Lý Chiêu Hoàng. Từ đây, mọi sóng gió bắt đầu phủ xuống đầu vị Nữ hoàng duy nhất trong lịch sử Việt Nam.  

Năm 1225, Trần Thủ Độ đưa cháu của mình là Trần Cảnh (sau là vua Trần Thái Tông) vào cung hầu hạ Lý Chiêu Hoàng. Trần Cảnh được Chiêu Hoàng yêu mến, thường xuyên gần gũi, trêu đùa.

Chuyện đùa giỡn của trẻ con lại được Trần Thủ Độ lấy làm dịp mà dàn dựng nên cuộc hôn nhân giữa Lý Chiêu Hoàng và Trần Cảnh. Sau đó mưu đồ đảo chính bằng cách để Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi (thực tế là ép) cho chồng. Tháng 11 năm 1225, Lý Chiêu Hoàng xuống chiếu nhường ngôi cho Trần Cảnh. Sau đó 1 tháng, bà trao hoàng bào cho chồng ở điện Thiên An. Triều đại nhà Lý tồn tại 216 năm chính thức chấm dứt. Sau đó Trần Cảnh lên ngôi Hoàng đế, tự xưng Thiện Hoàng. Sử sách gọi ông là Trần Thái Tông. Lý Chiêu Hoàng được phong làm Hoàng hậu, đổi hiệu là Chiêu Thánh. Bà cũng là Hoàng hậu trẻ nhất trong lịch sử khi chỉ mới 7 tuổi.

Tháng 3/1278, Lý Chiêu Hoàng qua đời, lúc ấy bà 60 tuổi. Tương truyền, bà về thăm quê Cổ Pháp (Bắc Ninh) thì qua đời tại đó, tóc bà vẫn đen nhánh, môi vẫn đỏ như son, má vẫn tươi như hoa đào. Bà được an táng ở bìa rừng Báng, phía tây Thọ Lăng Thiên Đức. Bà được người đời sau lập đền thờ, gọi là Long miếu (đền Rồng).

Có thể nói, từ khi sinh ra cho đến khi từ biệt cõi đời, với bao biến cố đã khiến bà trở thành một người có số phận bi thương nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam với 7 lần ở những danh vị khác nhau: Công chúa triều Lý, Hoàng Thái tử nhà Lý, Nữ Hoàng đế nhà Lý, Hoàng hậu nhà Trần, Công chúa nhà Trần, Sư cô (thời Trần) và Phu nhân tướng quân nhà Trần.

Vai trò trong việc chuyển giao triều đại

Dù chỉ trị vì trong thời gian ngắn, Lý Chiêu Hoàng đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển giao quyền lực từ nhà Lý sang nhà Trần. Việc bà lên ngôi và sau đó nhường ngôi cho Trần Thái Tông tạo ra sự "mượt mà" trong quá trình chuyển giao, tránh được những tranh chấp và đổ máu. Dù chỉ là "con rối" chính trị, Lý Chiêu Hoàng vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển giao quyền lực từ nhà Lý sang nhà Trần. Việc bà lên ngôi và nhường ngôi cho Trần Thái Tông giúp tạo nên bước ngoặt lịch sử này một cách êm ái và ít đổ máu. Lý Chiêu Hoàng là nạn nhân của những mưu mô chính trị của Trần Thủ Độ và định kiến về vai trò người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Bà không có cơ hội để thể hiện bản thân và khẳng định năng lực.

Nạn nhân của định kiến và luật lệ hà khắc

Lý Chiêu Hoàng là nạn nhân của định kiến về vai trò người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Bị ép buộc lên ngôi, nhường ngôi và trở thành "con rối" chính trị, bà không có cơ hội để thể hiện bản thân và khẳng định năng lực.

C

Luật lệ hà khắc của thời bấy giờ cũng góp phần tạo nên bi kịch cho cuộc đời Lý Chiêu Hoàng. Việc phụ nữ không được phép nắm giữ ngai vàng là rào cản lớn khiến bà phải nhường ngôi cho chồng, dù là người không có huyết thống nhà Lý.

Đánh giá khách quan

Xét về mặt lịch sử, Lý Chiêu Hoàng là nữ hoàng đầu tiên và duy nhất của Việt Nam, đóng vai trò nhất định trong việc chuyển giao triều đại. Tuy nhiên, bà cũng là nạn nhân của thời cuộc và định kiến xã hội.

Do đó, đánh giá về Lý Chiêu Hoàng cần khách quan, không nên phiến diện hay áp đặt những tiêu chuẩn hiện đại lên một nhân vật lịch sử sống cách đây hàng trăm năm. Nên nhìn nhận bà trong bối cảnh lịch sử cụ thể, đánh giá những đóng góp và hạn chế của bà một cách toàn diện.

Cuộc đời đầy bi kịch của Lý Chiêu Hoàng là lời cảnh tỉnh cho hậu thế về những bất công và định kiến xã hội. Bà là minh chứng cho sức mạnh của thời cuộc và sự bất lực của con người trước những biến động lịch sử. Cuộc đời bà là bài học lịch sử về những bất công và định kiến xã hội, đồng thời là lời nhắc nhở về tầm quan trọng của việc bảo vệ bình đẳng giới và quyền lực của phụ nữ.

Lý Chiêu Hoàng là nhân vật lịch sử phức tạp với nhiều góc nhìn khác nhau. Việc đánh giá bà cần khách quan, tránh phiến diện và áp đặt những tiêu chuẩn hiện đại. Nên nhìn nhận bà trong bối cảnh lịch sử cụ thể, đánh giá những đóng góp và hạn chế của bà một cách toàn diện. Cuộc đời bà là bài học lịch sử về những bất công và định kiến xã hội, đồng thời là lời nhắc nhở về tầm quan trọng của việc bảo vệ bình đẳng giới và quyền lực của phụ nữ.