Bàn về thơ, nhà thơ Chế Lan Viên viết: “Thơ không phải chỉ đưa ru mà còn thức tỉnh”<br>Em hiểu như thế nào về quan niệm trên của Chế Lan Viên? Qua bài thơ Ánh trăng của Nguyễn Duy, liên hệ với bài thơ...

a, Đảm bảo cấu trúc của một bài văn nghị luận văn học.
b, Xác định đúng vấn đề nghị luận: Làm rõ quan niệm của Chế Lan Viên “Thơ không phải chỉ đưa ru mà còn thức tỉnh” qua việc phân tích bài thơ Ánh trăng của Nguyễn Duy, liên hệ với bài thơ Ông đồ
c, Triển khai vấn đề nghị luận thành các luận điểm; thể hiện sự cảm nhận sâu sắc và vận dụng tốt các thao tác lập luận; có sự kết hợp chặt chẽ giữa lí lẽ và dẫn chứng.
Thí sinh có thể giải quyết vấn đề theo hướng sau:
1. Giải thích:
- Thơ: là hình thức nghệ thuật dùng ngôn ngữ giàu hình ảnh, có nhịp điệu, vần điệu để thể hiện nội dung một cách hàm súc.
- đưa ru: là nói đến sự vỗ về, vừa là nhịp, vừa là những lời êm ái, ru ngủ con người. Nói rộng ra là cảm xúc, tình cảm là nhịp điệu và nhạc điệu của thơ. Đó chính là đặc trưng cơ bản nhất, là cái gốc của thơ ca
- thức tỉnh: là làm cho con người ta “tỉnh ra, nhận ra lẽ phải và thoát khỏi tình trạng mê muội, sai lầm”, là “gợi ra, làm trỗi dậy cái tiềm tàng trong mỗi con người” là tác động vào nhận thức, trí tuệ, suy tưởng, triết lí, tính tư tưởng của thơ ca.
=> Đánh giá: Quan niệm“Thơ không phải chỉ đưa ru mà còn thức tỉnh” là đúng đắn, sâu sắc đề cập đến vai trò nhận thức của thơ. Chế Lan Viên coi trọng đặc trưng cơ bản của thơ là ở tình cảm, là ở những rung động của tâm hồn (tấm lòng, tình thương, tiếng ru, đưa ru) nhưng nhấn mạnh thơ không hề đối lập với lí trí, trí tuệ, nếu gạt bỏ trí tuệ ra khỏi thơ, thì vô hình chung đã làm mất đi sức mạnh to lớn của nghệ thuật thơ ca (thức tỉnh). Đặc biệt ở những bài thơ xuất sắc thường có sự thống nhất hài hòa giữa cảm xúc và trí tuệ. Thơ tác động, thức tỉnh theo cách riêng: thông qua ngôn ngữ giàu hình ảnh, nhạc tính, giàu sức biểu cảm mà khiến ta xúc động thức tỉnh.
2. Chứng minh bài thơ Ánh trăng không chỉ đưa ru mà còn thức tỉnh
a. Giới thiệu tác giả, tác phẩm
b. Ánh trăng “ru” người đọc vào miền thơ của kí ức, của kỉ niệm tuổi thơ, của những năm tháng gian lao của cuộc đời người lính gắn bó với hình ảnh vầng trăng, với thiên nhiên nghĩa tình.
- Trăng gắn bó với những kỉ niệm trong sáng thời thơ ấu tại làng quê, gắn với đồng, song, bể. Con người khi đó sống giản dị, thanh cao, chân thật trong sự hòa hợp với thiên nhiên trong lành. (phân tích khổ 1)
- Trăng gắn với những kỉ niệm không thể nào quên trong cuộc chiến tranh ác liệt của người lính nơi rừng sâu. Trăng là ánh sáng trong đêm tối chiến tranh, là niềm vui bầu bạn của người lính trong gian lao của cuộc kháng chiến -> “vầng trăng thành tri kỉ”. Nhân vật trữ tình gắn bó với vầng trăng “trần trụi”, không che giấu, sống hồn nhiên, đơn giản trải dài suốt từ thời thơ ấu đến những năm dài kháng chiến. Trăng thân thuộc đến độ khiến con người đinh ninh chắc nịch rằng bản thân sẽ không bao giờ quên “cái vầng trăng tình nghĩa” ấy.
=> Hai khổ thơ mở đầu với nhịp thơ đều đặn với những câu thơ năm chữ ngắn gọn, đầy cảm xúc, nhà thơ đã mở ra trước mắt người đọc dòng hoài niệm tha thiết về tuổi thơ, về những năm tháng chiến tranh có trăng làm bạn, có trăng chia sẻ những buồn vui, những gian khó. Trăng và người thân thương, gần gũi vô cùng.
c. Ánh trăng là lời nhắc nhở, là tâm sự, nỗi niềm của nhà thơ về vầng trăng trong hiện tại.
- Hiện tại, trăng trở thành “người dưng” – người khách qua đường. Sự thay đổi của hoàn cảnh sống, không gian sống, thời gian sống đã tác động tới tâm tư, tình cảm của con người khiến tình cảm của con người với vầng trăng thay đổi. (Hình ảnh “ánh điện, cửa gương” biểu tượng cho cuộc sống đầy đủ, tiện nghi, khép kín, tách biệt với thiên nhiên bình dị, nghĩa tình…)
- Tình huống bất ngờ “thình lình đèn điện tắt” đã làm thay đổi tất cả. Con người hành động phản xạ một cách tự nhiên “vội bật tung cửa sổ”…Nghệ thuật đảo ngữ, đẩy từ “đột ngột” lên đầu câu thơ nhấn mạnh sự ngỡ ngàng, ngạc nhiên của con người khi bắt gặp vầng trăng. Trăng vẫn chan chứa nghĩa tình, vẫn dõi theo, đồng hành cùng con người, vẫn lặng lẽ tỏa sáng nhưng con người đã lãng quên vầng trăng
=> Nhắc nhở con người, trong cuộc sống, đừng để những giá trị vật chất điều khiển chúng ta.
d. Không chỉ “đưa ru”, Ánh trăng còn là lời nhắc nhở, thức tỉnh con người về đạo lí sống, về bài học nhân sinh trong cuộc sống.
- Ánh trăng viết về sự đổi thay, bội bạc của con người với quá khứ. Quá khứ đó là sự gắn bó nghĩa tình với thiên nhiên, nhân dân, đất nước trong những năm tháng gian lao của chiến tranh. Thế nhưng khi hòa bình với cuộc sống đầy đủ tiện nghi ở thành phố, con người đã vô tình lãng quên vầng trăng, lãng quên quá khứ, quay lưng lại với nhân dân, với những người đã đùm bọc, sẻ chia trong những năm tháng chiến tranh gian khổ. Đó là cái xấu, đáng lên án của con người.
- Hình ảnh “trăng cứ tròn vành vạnh” không chỉ là hình ảnh của quá khứ vẹn nguyên, là vẻ đẹp của tự nhiên vĩnh hằng mà trăng còn là bạn, là nhân chứng nghĩa tình, là nhân dân, đồng đội của người lính -> Tấm lòng của nhân dân là vô cùng rộng lớn, luôn bao dung và tha thứ nhưng nghiêm khắc nhắc nhở mỗi con người về đạo lí “uống nước nhớ nguồn”, ân nghĩa thủy chung cùng quá khứ.
- Dòng thơ cuối dồn nén cảm xúc trong cái “giật mình” của con người. Cái bản tính tốt đẹp của nhân vật trong tác phẩm là dám nhìn thẳng vào sự thật, thấy cái xấu của mình để sửa chữa và sống tốt hơn. Người lính đã ân hận, “rưng rưng” giật mình bởi thái độ sống bạc nghĩa của mình -> đó là giọt nước mắt thức tỉnh, giọt nước mắt hướng thiện. Câu chuyện không chỉ còn của riêng tác giả mà là vấn đề đặt ra cho mỗi chúng ta, cho mọi người, mọi thời.
e. Nghệ thuật cũng là yếu tố quan trọng góp phần tạo nên giá trị “đưa ru” và “thức tỉnh” trong bài thơ Ánh trăng.
- Thể thơ 5 chữ, lời thơ giản dị, kết cấu theo dòng thời gian.
- Sáng tạo tình huống thơ độc đáo “đèn điện tắt”.
- Mỗi khổ thơ chỉ viết hoa chữ cái đầu mỗi khổ, cả bài thơ kết thúc chỉ có một dấu chấm ở câu thơ cuối…
- Hình tượng trăng mang nhiều ý nghĩa: là hình ảnh của thiên nhiên, là người bạn tri kỷ, là quá khứ gian lao nghĩa tình, là vẻ đẹp vĩnh hằng của cuộc sống.
3. Liên hệ với bài thơ Ông đồ của Vũ Đình Liên
* Ông đồ là bài thơ không chỉ đưa ru mà còn thức tỉnh: Viết Ông đồ, Vũ Đình Liên bộc lộ lòng thương người, sự tiếc tiếc thương, trân trọng những gì được coi là giá trị một thời nay không còn nữa
- Trước hết là hình ảnh ông đồ trong thời đắc ý: nhà thơ thể hiện lòng yêu mến kính trọng một tài năng như ông đồ qua việc ca ngợi chữ viết “rồng bay phượng múa”, qua cái nhìn trầm trồ ngưỡng mộ của người thuê viết. Đây là dấu hiệu của vẻ đẹp văn hóa truyền thống một thời, là sự tôn vinh những giá trị văn hóa cổ truyền. Trong không khí xuân, giữa rất nhiều tươi vui, náo nức,hình ảnh ông đồ già bày mực tàu giấy đỏ trở nên quen thuộc…-> cảnh sắc tươi vui nhưng giọng thơ lại phảng phất buồn.
=> Ông đồ là hình bóng tượng trưng cho giai cấp kẻ sĩ từ trên chót vót của thứ bậc xã hội rơi xuống lề đường. Chữ thánh hiền một thời được trân trọng, nay trở thành món hàng …hình ảnh ông đồ bắt đầu rơi vào tàn tạ.
- Khổ 3,4 nhà thơ bộc lộ sự cảm thông, thương xót trước cái di tích “tiều tụy đáng thương”: những người cuối cùng trân trọng tài năng của ông đồ cũng không còn nữa “Người thuê viết nay đâu” -> ông đồ - đại diện tiêu biểu của nền Nho học đã đi vào thời tàn => Nhà thơ bộc lộ sự đau đớn xót xa.
- Từ đây, nhà thơ bộc lộ nỗi niềm hoài cổ:
+ Tứ thơ: cảnh cũ người đâu (hoa đào còn- ông đồ mất) -> nhấn mạnh sự vắng bóng của ông đồ.
+ Hình ảnh ông đồ già, ông đồ xưa: ông đồ đã thành quá khứ, thành hoài niệm-> niềm hoài cổ âm thầm sâu sắc, tâm trạng bâng khuâng, ngậm ngùi của tác giả đối với lớp người xưa cũ, với nền nho học đã rơi vào quên lãng giữa làn gió Tây học.
+ Hai câu thơ cuối tác giả sử dụng câu hỏi tu từ như lời tự vấn lương tâm của mình, thể hiện những băn khoăn trăn trở trước những giá trị tinh thần mà ông đồ đóng góp cho nền văn hóa Việt.
=> Từ lòng thương một ông đồ rất cụ thể thành nỗi niềm nhớ tiếc, thương xót cả một lớp người, một thế hệ đi trước, một nền Nho học hưng thịnh, những giá trị truyền thống của dân tộc. Đây cũng chính là sức khái quát lớn của bài thơ. Câu hỏi ấy cứ vương vấn không dứt trong lòng người đọc, đó là một chút bâng khuâng đến ngỡ ngàng như một niềm ân hận, như một sự thức tỉnh, một nén tâm hương tưởng nhớ của hậu sinh trot lỗi vô tình. Qua đó thể hiện sâu sắc niềm cảm thương chân thành trước cảnh đời thất thế của lớp nhà nho cuối mùa, lòng hoài niệm về một thời đã qua.
* Nghệ thuật cũng là yếu tố quan trọng góp phần tạo nên giá trị “đưa ru” và “thức tỉnh” trong bài thơ:
- Nhan đề ngắn gọn nhưng gợi nhiều liên tưởng, chứa đựng chiều sâu chủ đề tư tưởng mà tác giả muốn gửi gắm.
- Mạch cảm xúc, mạch ý tạo thành tứ thơ tự nhiên; kết cấu bài thơ giống như một câu chuyện kể về cuộc đời ông đồ.
- Thể thơ ngũ ngôn, gieo vần chân, lời thơ giản dị, ngôn ngữ thơ hàm súc, gợi cảm; giọng thơ trầm lặng, xót xa.
- Kết cấu đầu cuối tương ứng, sử dụng câu hỏi tu từ, bút pháp tả cảnh ngụ tình, nghệ thuật nhân hóa…
4. Điểm tương đồng và khác biệt
Tương đồng:
- Cả hai bài thơ không chỉ đưa ru mà còn thức tỉnh người đọc, là bài học nhắc nhở mỗi người về thái độ sống với quá khứ, trân trọng những gì là giá trị, là gắn bó một thời nay đã bị lãng quên.
- Sử dụng thể thơ 5 chữ, giọng thơ tha thiết, hình ảnh thơ giản dị, có sức gợi cao.
Khác nhau
- Hai bài thơ ra đời trong hai hoàn cảnh khác nhau: Ông đồ sáng tác năm 1936, là bài thơ tiêu biểu trong phong trào Thơ Mới; Ánh trăng được Nguyễn Duy sáng tác năm 1978, ba năm sau ngày đất nước hòa bình, thống nhất.
- Lựa chọn đề tài khác nhau nên sự thể hiện tấm lòng, tình cảm, lời nhắc nhở của hai nhà thơ cũng khác nhau. Nếu Ánh trăng là cảm xúc xót xa, cái giật mình của nhân vật trữ tình bỗng nhận ra góc xấu, góc tối trong chính con người mình từ đó đưa đến bài học về thái độ sống với quá khứ thì Ông đồ là lòng thương người, niềm hoài cổ, nhớ tiếc những giá trị một thời nay đã không còn nữa, là lời nhắc nhở trân trọng những gì đã qua.
Có sự khác biệt này là do tư tưởng, quan điểm sáng tác, tài năng của nhà thơ; thời đại, hoàn cảnh sống khác nhau.
5. Đánh giá
- Khẳng định giá trị của nhận định.
- Bài học cho người nghệ sĩ: trong quá trình sáng tạo, nhà văn phải lao động miệt mài bằng cả trí óc và con tim, bằng cả tâm lực lẫn trí lực để cho ra đời những tác phẩm không chỉ “đưa ru” mà còn “thức tỉnh”.
- Đối với bạn đọc: khi đọc tác phẩm không nên thờ ơ, hững hờ, hãy đọc bằng cả trái tim và trí tuệ để lĩnh hội được những điều mà người nghệ sĩ gửi gắm, để từ đó hoàn thiện nhân cách, sống tốt hơn, đẹp hơn.