Phân tích bài thơ Mới ra tù tập leo núi của Hồ Chí . Minh

Trong tập thơ dịch Ngục trung nhật ký của Hồ Chí Minh, có một bài thơ viết sau khi Bác ra tù được xếp vào cuối tập thơ như lời kết của cuốn sách. Đó là bài Tân xuất ngục học đăng sơn (Môi ra tù tập leo núi). Bài thơ được dịch như sau:
Núi ấp ôm mây, mây ấp núi
Lòng sông gương sáng bụi không mờ
Bồi hồi dạo bước Tây Phong Lĩnh
Trông lại trời Nam nhớ bạn xưa.
Bài thơ lấp lánh một vẻ đẹp cổ điển, vừa ghi lại được những xúc động trong tâm hồn tác giả lúc mới ra tù, vừa như một lời báo tin, nhắn nhủ với đổng chí, bạn bè về bản thân mình sau bao ngày bị đầy ải giam cầm giữa chốn ngục tù nơi đất khách.
Như chúng ta đều biết, sau mười bốn tháng bị gông cùm với bao vất vả,, khó khăn, Bác Hồ đã được trả Lại tự do. Những ngày đẩu, do bị giam quá lâu làm Người " chân yếu, mắt mờ, tóc bạc (Tố Hữu), đi lại không vững, vi thế Bác phải tập leo núi để tự rèn luyện thêm sức lực. Bài thơ được viết khi leo núi Tây Phong Lĩnh và được gửi về nước một cách bí mật. Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong cuốn Tự nhân dân mà ra có kể tải rằng: "Từ khi Bác bị bắt, Trung ương Đảng ta mất hẳn liên lạc, thậm chí do tin tức sai tưởng Bác đã mất trong tù. Mãi
hơn một năm sau, một hôm cơ quan Trung ương, nhận được, một tờ báo Trung Quốc bên lề có ghi một câu: "Chúc chư huynh ở bên nhà mạnh khoẻ. và cố gắng công tác. . r .
Ở bên này vẫn bình yên". Và bên dưới có ghi bài thơ chữ Hán này".
Mở đầu bài thơ là hai câu miêu tấn, hai nét chấm phá về núi và sông mà như thu gọi vào tầm mắt tất cả mây trời non nước:;
'Vân ủng trùng sơn sơn ủng vân
. Giang tâm như kính tịnh vô trần"
Câu thơ dịch khá sát: " Núi ấp ôm mây mây ấp núi - Lòng sông gương sáng bụi không mờ", Trên những ngọn núi cao, mây thường bao phù bốn mùa. Mây ở lưng chừng núi, núi vượt lên trên mây. Mây và núi hòa quyện voi nhẳm lẩn quất trong nhau. Và từ ở trên cao, nhìn xuống, một dòng sông lấp lánh như mặt gương trong và sáng. Hai câu thơ tạo nên một bức tranh tả thực sinh động, chỉ bằng một vài nét như phóng bút mà ghi lại được linh hồn tạo vặt. Trong bức tranh ấy vừa có cãi hùng vĩ của mây của núi, lại vừa có vẻ đẹp mềm mại trong sàng dịu dàng của dòng sông; có cả cao sơn và lưu thuỷ và hơn nữa sơn thuỷ ở đây còn rất hữu tình. Đối cảnh sinh tình, lấy cảnh ngụ tình vốn là những thủ pháp quèn thuộc của thơ ca phương Đông xưa nay; Hình ảnh một dòng sông lấp lánh, sáng tròng không chút bụi mờ trong bài thơ vừa là cảnh đấy và cũng chính là tình đấy; vừa là tả thực, vừa như một biểu trưng về sự sáng trong của tâm hồn người viết. Đặt trong hoàn cảnh ra đời của bài thơ, phải chăng đố còn là một ẩn dụ, một lời nhắn gửi sâu kín cho đồng chí, đồng bào trong nước về phẩm chất tâm hồn của chính nhà thơ: sau bao nhiêu thử thách
gian nan, vất vả, đắng cay, Hồ Chí Minh vẫn giữ trọn được
tấm lòng sáng trong, thuỷ chung lối cách mạng, với Tổ quốc, Ị
với nhân dân. Câu thơ ngắt nhịp 4/3 như một lời khẳng định Ị
vang lên quả . quyết và dứt khoát, chứa, chất một niềm kiêu ;
hãnh tự hào "tịnh vô trần" (không một hạt bụi), Đứng giữa đất trời, mây núi mịt mùng, Người vẫn thấy mình trong trẻo, thanh ị
khiết, không hề vẩn đục. Một đời tự kiểm điểm, tự đánh giá [_
về bản thân mình sau một chuỗi ngày bị kẻ thù giam cầm đày đọa chăng?
Nếu như hai câu thơ đầu tạo nên trong lòng người đọc cảm giác mạnh mẽ, cương quyết... thì hãi câu sau lại như trầm lắng, thiết tha bởi tình cảm của người viết:
Bòi hòi độc bộ Tây Phong Lĩnh
Dạo vọng Nam thiên ức cố nhân.
Lời thơ dịch hoàn toàn chính xác: "Bôi hồ dạo bước Tây Phong Lĩnh - trông lại trời Nam nhớ bạn xưa". Mấy chữ "bồi hồi"dạo vọng""cố nhân" trong nguyên bản, đọc lên nghe da diết và nặng trĩu một nỗi nhớ khôn nguôi. Hại câu cuối tiếp nối hai câu đầu một cách tự nhiên mà cũng hết sức chặt chẽ hợp với logic phát triển của tâm trạng trữ tỉnh. Từ xa xưa, leo núi ■
nhớ bạn, nhớ quê hương (đăng sơn, ức hữu) là chuyện thường thấy trong thơ. Nhưng đây. không phải là chuyện đãng sơn, ức hữu chung chung mà là nổi lòng canh cánh ngóng trông về Tổ quốc, nóng lòng được bay về với đồng bào, đổng chí ồ phía trời Nam. Đậy không phải là một ẩn sĩ mà là một chiến sĩ. Sau sự ."rà soát" tự kiểm điểm, tự đánh giá tư tưởng và tấm lòng của mình, Người thấy thành thản vỉ vẫn giữ trọn được sự sáng trong, không nhuốm bụi trần, bỗng cảm thấy "bồi hồi" và da diết nhớ "bạn cũ", nhớ những. người đồng chí phía Nam quê nhà. Phải giữ được tấm lòng trong sạch, kiên trung không phải hổ thẹn với Tổ’ quốc, với nhân dân, với chính mình, mới có thể náo nức một nỗi nhớ da diết đến thế.
Con người leo núi ấy là một con người vừa thoát cảnh ngục tù với thân hình tiều tụy "chân yếu, mắt mờ" thế mà lời thơ, hình ảnh thơ thật sang trọng, ung dung. Đấy chính là chất thép, là nghị lực phi thường, là tinh thần Hồ Chí Minh đã được tôi luyện trong gian nan của cuộc đời cách mạng và đó cũng là tình cảm đậm đà và hồn thơ bay bổng của Người hướng về Tổ quốc, về đồng chí, đồng bào.
Nhà thơ Hoàng Trung Thông chắc cũng nhận thấy như thế khi đọc các bài thơ trong Nhật ký trong tù:
Tôi đọc trăm bài trăm ý đẹp
Ảnh đền tòa rạng mái đầu xanh
Vân thơ của Bác vần thơ thép .
Mờ- vẫn mênh mông bát ngát tinh. -
(Đọc thơ Bác)
BÀI VĂN THAM KHẢO số 2
(Phân tích bài thơ "Mới ra tù, tập leo núi" của Hồ Chí Minh)
Phiên âm:
Vân ủng trùng sơn, sơn ủng vân
Giang tâm như kính tịnh vô trần;
BÒI hòi độc bộ Tây Phong Lĩnh,
Dao vọng Nam thiên ức cố nhân.
Dịch thơ:
Núi ấp ôm mây, mây ấp núi
Lòng sông gương sáng bụi không mờ,
Bồi hồi dạo bước Tây Phong Lĩnh
Trông lại trời Nam nhớ bạn xưa.
BÀI LÀM ' ■ ' ■
1. Trước hết phải thấy vẻ đẹp cổ điển của bài thơ.
Thơ cổ dài thường về thiên nhiên. Chính tác giả Nhật ký trong tù cũng thấy như vậy:
Thơ xưa yêu cảnh thiên nhiên đẹp
Mây gió trăng hoa tuyết núi sông.
(Cảm tưởng đọc Thiên gia thi)
Những thi sĩ cổ điển thường nhìn thiên nhiên từ cao, từ "xa để bao quát trong tầm mắt của mình một không gian rộng lớn dường như muốn thu lấy cả vũ trụ càn khôn, cả cao sơn lưu thuỷ. Và nhà thơ không chú ý mô tả hình xác của thiên nhiên mà chỉ muốn ghi lại bằng vài nét chấm phá đơn sơ linh hồn của tạo vật.
Bài thơ "Mới .ra tù, tập leo núi" cũng nhìn văn vẽ thiên nhiên như thế.
Muốn hiểu điều đó cần chú ý đến một chi tiết này ở câu đầu mà bản dịch thơ đã bỏ qua.
Nguyên văn chữ Hán là:
Vân ủng. trùng sơn sơn ủng vân.
Dịch đúng là: Mây đỡ núi, núi đỡ mây
Trật tự là: mây ” núi, núi ~ mây.
Bản dịch thơ đâ đảo lộn trật; tự ấy:. . i
Núi ấp Ôm mây, mây ấp. núi (Núi - mây, mây - núi)
Sự đảo lộn trật tự ấy khiến người đọc hiểu không đúng vị trí Măng sơn ức hữu" của nhà thơ/ ' ■ 1 ■■
Thấy núi trước rồi mới thấy mây cổ nghĩa Tà nhà thờ có thể đứng dưới chân núi. Còn thấy mây trước thì có nghĩa/là nhà thơ đứng ở trên núi, đứng trên mây, nhìn lên thấy nứĩ còn cao nữa và nhìn xuống thì thấy dòng sông chày nơi chân núi phẳng như tấm . gương không chút bụi..
Từ vị trí đó nhà thơ bao quát trong tầm mắt của mình một cảnh thiên nhiên vô cùng rộng lớn: một bức tranh sơn thuỷ hữu tình.
Và tác giả chỉ dùng vài nét mà...thu được .tất cả. Hai nét, ; cân xứng với nhau, một nét vút lên vẽ mây và núi, một nét vạch ngang chân núi vẽ dòng sông sáng như gương phản chiếu ánh trời. Một bức tranh sơn thuỷ thật hùng vĩ và cũng thật là trong sáng. Nét vẽ thì phóng khoáng và đầy tài hoa.
Nhưng vẻ đẹp cổ điển của bài thơ còn thể hiện rõ hơn nữa ỡ phong thái của nhân vật trữ tình: ung dung dạo bước giữa thiên nhiên. Người đọc không thể không Hên tưởng đến phong thái của Nguyễn Trãi ở Côn Sơn, của Nguyễn Bỉnh Khiêm ở Bạch Vân am thuở trước:
Bồi hồi dạo bước Tây Phong Lĩnh
Trông lại trời Nam nhớ bạn xưa. :
2. Lương tâm trong sáng, tinh thân chiến sĩ của nhà cách mạng.
Bài thơ đâu chỉ nói chuyện leo núi, nhớ bạn một cách chung chung.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong tập hồi ký "Những chặng đường lịch sử* cho biết về hoàn cảnh ra đời của bài thơ này: "Bữa ấy, tôi về cơ quan hội báo tình hình thì thấy anh Đông, anh Vũ Anh và anh Lã đang xúm xít quanh một tờ báo, Các anh chuyển tờ báo và hỏi tíu tít:
" Anh xem có đúng là chữ của Bác không?
Đó là một tờ báo ở Trung Quốc mới gửi về, bên mép trắng có mấy hàng chữ Hán viết tay, .Tôi nhận ngay ra đúng là chữ Bác, Bác viết:
- - "Chúc chư huynh ở nhà mạnh khoẻ và cố gắng công tác. 0 bên này bình yên".
Phía dưới lại có một bài thơ.
Bài thơ không có tên. Nó là thơ tức cảnh nhưng đồng thời còn là một lời nhấn về nước của Bác sau khi thoát khỏi tù.
Lời nhắn bằng văn xuôi chỉ năm chữ viết tắt: "ở bên này bình yên".
Nhưng còn lời nhắn bằng thơ?
Lòng sông gương sáng bụi không mờ
(Giang tâm như kính tịnh vô trần)
Đó là cảnh thiên nhiên trong sáng, nhưng cũng là lương tâm người cách mạng, trải qua bao tháng ngày tù đày gian khổ, phải đối phó với những tình huống phức tạp trong vòng vây của kẻ thù, vẫn trong sáng như gương không chút bụi.
Và từ nơi đất khách, trên đỉnh núi Tây Phong, Người không lúc nào không hướng về Tổ quốc, hướng về đồng chí, đồng bào đang chiến đấu vì độc lập tự do:
Vòi hơi dạo bước Tây Phong Lĩnh
Trông lại trời Nam nhớ bạn xưa.
Nhiều tập hồi ký khác còn cho biết, những ngày mới,ra tù, Bác Hồ rất yếu. Nhưng Người quyết tâm tập leo núi để có sức - khỏe nhanh chóng trở về Tổ quốc. Cuộc tập, luyện như thế vô ; cùng gian khổ, nhiều khi phải bô phải lết.
Vậy mà trong thơ, hình ảnh của Người thật ung dung đàng hoàng như là dạo chơi nhận cảnh vật. Mới biết sức mạnh tinh thần của nhà cách mạng vĩ đại cổ thể vượt lên rất cao trên mọi đau đớn thể xác, thanh thoát như không.