Đânh giá cấu tứ nội dung và nghệ thuật của bài “Một bữa no”

“Một Bữa No” là một trong những tác phẩm tiêu biểu của Nam Cao, một nhà văn đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng độc giả bởi những tác phẩm mang tính nhân văn sâu sắc. Truyện ngắn này không chỉ tái hiện chân thực cuộc sống khó khăn, cơ cực của người nông dân Việt Nam trước cách mạng tháng Tám, mà còn thể hiện rõ nét tư duy nhân đạo, nhân văn của tác giả

Chuyện miếng ăn trong truyện Nam Cao tưởng chỉ là vặt vãnh nhưng sức phản ánh rất lớn. Nó không chỉ nói lên thực trạng đói nghèo khốn khổ của con người, quan trọng hơn, nó phản ánh nhân cách, phẩm giá người, nhân tính của cuộc sống người. Người ta có thể từ bỏ lòng tự trọng vì miếng ăn, thậm chí chết vì miếng ăn, chà đạp cả những tình cảm thiêng liêng như tình phụ tử, giẫm đạp lên tình yêu thơ mộng...cũng chỉ vì miếng ăn. Hóa ra, trong xã hội ấy, miếng cơm, manh áo giết chết cả phần người trong mỗi con người. Và Nam Cao khắc khoải, lo âu: Liệu nhân tính có còn không, có được vun xới không? Làm sao để con người giữ được tính người trong một xã hội tàn bạo, phi nhân tính?

Câu chuyện "Một bữa no" kể về một bà lão có chồng mất sớm, sống cả cuộc đời vất vả nuôi con. Khi đứa con lớn lên nó lại bỏ bà ra đi. Đến người vợ của con trai cũng bỏ đi lấy chồng mới sau khi chồng chết. Từ đó bà phải nuôi cháu 7 năm.  Nhưng do quá khó khăn và lớn tuổi  bà đã phải bán đứa cháu gái cho nhà bà Phó. Đứa cháu được bán đi những cuộc sống của bà cũng không hề dễ dàng. có 10 đồng thì 8 đồng bà làm mã cho con trai, chỉ còn 2 đồng dành dụm. Nhưng trời không cho bà yên ổn, bà phải trải qua một trận ốm thập tử nhất sinh. Sức khỏe yếu nên không thể đi làm được. Hôm ấy bà ra thăm cháu, nhưng bà lại bị bà phó thụ trà đạp lên lòng tự trọng của bà. Đó cũng là  bữa cơm no nhất của bà cũng chính là bữa cơm cuối cùng của đời bà.
Cảnh nghèo khó khiến con người ta đánh mất đi nhân tính, và bà cụ trong truyện chính là một nhân vật như vậy. Bà có một cuộc sống cơ cực khi con trai mất sớm, con dâu bỏ đi và đứa cháu bị bà bán vì không còn cái ăn. Một bữa no thực chất nói về một cuộc đời đang chết dần chết mòn trong một xã hội có sự phân biệt giai cấp rõ ràng. Nó chính là một câu chuyện mang nghĩa phê phán về thói đời, nhưng lại khiến cho con người ta không thể không cảm thương cho số phận các nhân vật trong truyện.
Bà cụ cả đời bươn chải, đến cái tuổi được nghỉ ngơi lại phải chịu nhiều biến cố. Đến cuối cùng, bà đánh mất hết sĩ diện để cố chấp như hùm như sói xin ăn ở nhà đã mua đứa cháu gái. Bà là một nhân vật khiến cho người đọc vừa thấy thương, vừa thấy giận. Bên cạnh đó, những nhân vật lướt qua như bà phó, đứa cháu gái,... cũng thể hiện được bản chất nhân vật. Bà phó nhà giàu nhưng keo kiệt, đứa cháu gái chẳng thương bà mà còn cảm thấy xấu hổ vì bà đến xin ăn. Nhưng có lẽ, đó mới chính là luân quả tuần hoàn khi người có lỗi trước lại chính là bà cụ.
Câu chuyện kết thúc bằng lời răn dạy của bà phó, còn số phận của bà cụ chắc chắn cũng đã có nhiều người đoán được. Bữa ăn no đó có lẽ chính là bữa ăn cuối cùng của bà cụ tội nghiệp.
Tư tưởng nghệ thuật của Nam Cao trước cách mạng tháng Tám thiên hẳn về thân phận của những người nông dân thấp cổ bé họng. Ông đồng cảm đến lạ lùng với những thân phận con người thấp hèn trong xã hội. Những nhân vật của Nam Cao phần lớn đều là những người lương thiện, nhưng do không đủ sức đề kháng trước những cạm bẫy của chế độ xã hội nên họ dần bị biến chất và tha hóa. 

Đọc xong tác phẩm này, căm phần có lẽ vẫn chưa đủ diễn tả hết được cảm xúc, suy nghĩ. Nếu xã hội lúc bấy giờ không có những nhà văn như Nam cao đứng ra vạch trần bộ mặt giai cấp thống trị thì liệu thế hệ ngày nay có biết đến thời kỳ đen tối của quá khứ.