phân tích bài giông tố của tác giả vũ trọng phụng

Giông tố, một áng văn đại diện cho rất nhiều tư tưởng tiến bộ và thái độ phê phán của nhà tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng. Trước cuộc sống đảo điên dưới thời thực dân Pháp, người dân chỉ biết cười, rồi lại khóc cho tấn bi hài kịch cứ đan xen nối tiếp nhau không ngừng.

Trong Giông tố, Vũ Trọng Phụng dẫn chúng ta từ thôn quê “xôi thịt” đến thành thị “bơ sữa”, từ những chốn ăn chơi truỵ lạc, gái đĩ, thuốc phiện đến những cảnh xa hoa - cũng không kém truỵ lạc - trong phòng Tịnh Tâm ở ấp Tiểu Vạn Trường Thành của Nghị Hách. Không kể những nhân vật chính, riêng những con người của xã hội cũ mà Vũ Trọng Phụng vẽ bằng một hai nét trong Giông tố cũng đã nhiều vô kể. Ở thôn quê thì đủ các mặt hào lý, gặp cơ hội nào cũng có thể tổ chức ăn uống, hút xách, đem lý sự cùn ra mà cãi vã nhau, rồi chửi bới nhau, nhưng lên đến cửa quan thì run sợ, hèn nhát. Ở thành thị, thôi thì đủ hạng người, thượng vàng hạ cám. Những tay doanh nghiệp sắc sảo, gian hùng, “coi đời như canh bạc lớn”, “làm việc thiện để quảng cáo cho mình” có chân trong các hội ái hữu, nhưng “kỳ chung không có ai là bạn trên đời”, đã từng chủ tọa những ban giải thưởng văn chương nhưng chưa hề đọc hết một cuốn tiểu thuyết; những tay cổ động cho Phật giáo mà lại đi xây hàng dãy nhà xâm; những anh làm chủ ba bốn tiệm khiêu vũ mà đánh con gái hộc máu về tội ăn mặc tân thời; những anh vừa là chủ hiệu xe đám ma, và là chủ dược phong, bán tem cho Hội Bài trừ bệnh lao, mà lại bán cả thuốc lào mốc, v.v... Tóm lại, tất cả những người tự xưng là “thượng lưu” nhưng kỳ thực chỉ biết có đồng tiền và danh hão, dùng mọi cách đầu cơ, mọi ngón bịp bợm. Theo tác giả thì đó là “những mẫu” hàng đặc biệt của công giới và thương giới". Ai từng sống ở Hà Nội lâu năm, nhất là vào khoảng 1930-1939, chắc có thể tìm thấy ở những nét sơ sài trên, một con người có thật, bằng xương bằng thịt, đã làm giàu một cách trắng trợn như thế và cũng đã trở nên những tai to mặt lớn của xã hội đương thời.

Trong các tiệm hút của Hàng Buồm, hay trong các nhà hát ả đầu phố Khâm Thiên, Vũ Trọng Phụng lại có dịp cho chúng ta biết một hạng người khác, hạng người truỵ lạc. Không kể Vạn tóc mai, đứa con hoang của Nghị Hách, xỏ lá, xỏ xiên, nói xấu bố với nhà báo để “làm tiền” bố, có đủ mặt “các nhân viên làng bẹp, những thiếu phụ mặt bự những phấn, môi tái nhợt, tóc búi, cổ đeo kiềng, mặc áo tân thời cổ bánh bẻ”; những tên lính da trắng, da đen; một mụ đầm già. Rồi những ông giáo, ông cử nhân Tây học hẳn hoi, bề ngoài đạo mạo, nghiêm nghị, nhưng đến đây thì giở đủ trò đểu cáng. Tác giả Giông tố dùng ngòi bút phóng sự của mình để tả cuộc đời bẩn thỉu dâm đãng của thành phố Hà Nội dưới thời Pháp thuộc.

Văn chương Vũ Trọng Phụng có một giá trị rõ nét, đó là đi sâu vào mặt trái của xã hội để phơi bày những bỉ ổi, xấu xa cho mọi người trông thấy. Ông thành thạo đến từng ngóc ngách tâm lí nhân vật, tái hiện nó một cách sinh động và đầy màu sắc.

Tình tiết nhiều chỗ ly kì, đột ngột khôn lường còn số phận thật trớ trêu. Cái nhìn của nhà văn là cái nhìn năng động để cảm nhận nhịp hối hả trong đời sống, để thấy một tấn “trò đời” oái oăm trong guồng máy xã hội lạnh lùng.

Suy nghĩ và thái độ mỗi nhân vật tuy khác nhau nhưng lại giống nhau về sự biến chuyển tâm lý, điều đó chứng tỏ ngòi bút linh hoạt của nhà văn. Không ai tốt đẹp một cách trọn vẹn và cũng chẳng ai giữ mãi nhân cách xấu xa. Thị Mịch, một cô thôn nữ ngây ngô mà chỉ trong vòng vài tháng ngắn ngủi đã hóa ra một thiếu phụ dâm đãng, lẳng lơ, ngoại tình với bạn trai cũ và ngoại tình tư tưởng với bất cứ thanh niên qua đường nào mà thị cho là vừa mắt. Long, chàng trai cương trực, ngay thẳng, chung tình nhưng cuối cùng vì vài lời giả dối của Tú Anh mà thành kẻ phụ tình, coi thường, khinh rẻ người yêu cũ. Sau cùng khi anh hiểu ra thì lại làm cái chuyện trái với luân thường đạo lý. Ngay cả Nghị Hách, một kẻ xấu xa, một tên đại gian hùng mà cũng có lúc tử tế. Hắn chấp nhận lấy cô gái mà mình “hại đời” về làm vợ lẽ hẳn hoi, có lễ lạt tươm tất hậu hĩnh chứ không phải mua về làm nàng hầu bèo bọt.

Ngòi bút của Vũ Trọng Phụng đỉnh cao tới mức khiến độc giả như lạc vào mê cung giữa các cuộc đấu trí. Dù được chứng kiến toàn bộ quá trình chuyển biến thì cũng không thể nào đoán được kết quả, chính điều ấy làm cho Giông tố trở nên hấp dẫn hơn bao giờ hết.

Bên cạnh việc khắc họa tâm lý linh hoạt, Vũ Trọng Phụng còn sắc sảo khi phân tích thành công suy nghĩ của nhân vật Mịch. Cô tủi nhục, không dám gặp mặt người yêu vì xấu hổ nhưng lại trở nên hằn học, có chút liều lĩnh khi bị Long nghi ngờ, rẻ rúng.

Nghệ thuật chấm phá, điểm nhãn cũng được nhà văn vận dụng thành công. Chỉ vài chi tiết đơn giản nhưng đã phơi ra ánh sáng sự móc ngoặc giữa bọn tư sản mại bản và bọn thực dân, phanh phui những thủ đoạn bịp bợm của cả một xã hội đã xuống cấp.

Giông tố đã thành công trong việc dựng lên một điển hình bất hủ về tầng lớp đại tư sản thối nát đương thời. Tác phẩm của ông từng bị coi là áng văn suy đồi nhưng sau gần một thế kỷ, đây vẫn là cuốn sách xuất sắc trong nền văn học nước nhà.