Viết bài văn phân tích chi tiết bài thơ sau: Cũng cờ, cũng biển, cũng cân đai, Cũng gọi ông nghè có kém ai. Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng, Nét son điểm rõ mặt văn khôi. Tấm thân xiêm áo sao mà nhẹ?...

      “Văn học là tấm gương phản ánh thời đại ” mỗi một tác phẩm ra đời đều thể hiện nhãn quan của tác giả về cái nhìn cuộc sống. “ Tiến sĩ giấy” là một bài thơ trào phúng của Nguyễn Khuyến cho thấy Nho học, khoa cử đã xuống cấp, không còn được coi trọng, mọi thứ đã có thể dùng tiền để mua bán, đổi chác, xuất hiện trong xã hội nhiều kẻ chỉ có hư danh mà không có thực học. Qua đó ta thấy được thái độ, nỗi lòng và sự bất lực với xã hội của Nguyễn Khuyến.

       Xã hội mà Nguyễn Khuyến phản ánh trong các sáng tác của mình thường là xã hội lố lăng, kệch cỡm với đủ những thói hư tật xấu đáng khinh bỉ. Nhưng bất lực trước thời đại nên nhà thờ đành ngậm ngùi gửi nỗi niềm oán thán đó vào trong những trang văn, trang thơ của mình. Ngòi bút thâm trầm mà sâu cay của Nguyễn Khuyến đã chĩa mũi nhọn vào những chỗ hiểm yếu nhất của cái ung nhọt đó. Trong “Tiến sĩ giấy” nhà thơ đã sử dụng bút pháp trào phúng, châm biếm để lật tẩy hình tượng luôn được ngưỡng mộ đề cao trong xã hội– ông tiến sĩ. Đây là một nhân vật rất quen thuộc của xã hội phong kiến Việt Nam. Mở đầu bài thơ là hai cầu đề tác giả viết:

“Cũng cờ cũng biển cũng cân đai

Cũng gọi ông nghè có kém ai”

Khi thi đỗ tiến sĩ thì sẽ được triều đình vinh danh rước cờ kiệu ngưa khiêng về làng vinh quy bái tổ, được triều đình ban cho mũ mão cân đai và được xứng danh. Tiến sĩ giấy cũng tương tự như thế và đây hẳn là một vị tiến sĩ rất uy danh và đã được khắc tên trên bảng rồng. Tác giả sử dụng điệp ngữ “ cũng” để nhấn mạnh những sự vật gắn liền với danh xưng tiến sĩ giấy nghe có vẻ rất oai.

Đến với hai câu thực, hình dáng tiến sĩ giấy đã được khắc họa rõ nét hơn:

"Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng

Nét son điểm rõ mặt văn khôi."

Tiến sĩ giấy ấy chỉ cần vài mảnh giấy là tạo thành hình dáng, chỉ cần vài ba nét son là tạo nên khuôn mặt của một người đứng đầu làng văn. Vậy nhưng hàm ý của Nguyễn Khuyến đâu dừng ở đó, câu thơ ẩn sâu dưới nghĩa tả thực là nghĩa ẩn dụ.Nguyễn Khuyến đã đặt những sự vật có giá trị khác hẳn nhau vào trong một kết cấu song hành, đối lập, cho mọi người thấy được việc tạo ra một ông tiến sĩ giả bằng giấy thực chẳng khó khăn gì, qua đó thể hiện tính chất rẻ mạt, vô nghĩa của danh hiệu tiến sĩ thực của cái thời cuối phong kiến đầu thực dân này.

"Tấm thân xiêm áo sao mà nhẹ
Cái giá khoa danh ấy mới hời."

Để trở thành tiến sĩ mang danh khoa bảng, bao nhiêu giọt mồ hôi phải đổ trên trang sách, bao ngày dùi mài kinh sử cần mẫn, vậy mà giờ đây, "tấm thân xiêm áo sao mà nhẹ" đến thế. Thực trạng đất nước lúc bấy giờ với những thay đổi về đường hướng tuyển chọn nhân tài, tệ mua danh bán chức diễn ra phổ biến dẫn đến xuất hiện những kẻ chỉ có hư danh mà không có thực học. Hậu quả là, những người có tài năng thực sự, những người bằng thực lực của mình đỗ đạt cao cũng chỉ bằng những kẻ "tiến sĩ giấy".

Tiếng cười ở hai câu thực đã chua chát, sâu cay nhưng phải đến hai câu thơ kết, tính chất trào phúng của bài thơ mới thực sự đạt tới đỉnh cao, nó phá tan thật thật giả giả ở các câu thơ trước:

"Ghế tréo lọng xanh ngồi bảnh chọe
Nghĩ rằng đồ thật hóa đồ chơi."

Ông tiến sĩ giấy hiện lên với hành động "ngồi bảnh chọe" gợi dáng vẻ oai vệ cùng lối ăn mặc đầy tính trưng diện, kết hợp với "ghế tréo" và "lọng xanh" oai nghiêm. Ta như cảm nhận được thái độ đả kích của tác giả với những kẻ nhờ có đồng tiền lo lót mà mua quan bán chức, không chỉ vậy những kẻ đó còn thích thể hiện, ra oai. Tất cả làm nên ông tiến sĩ kệch cỡm, đáng khinh thường

          Bài thơ còn là lời tự trào của chính Nguyễn Khuyến khi cáo quan về quê ở ẩn. Bài thơ mang đến cho người đọc những quan niềm sâu sắc về cái danh cái thực về thái độ cần có của người có học trong thời cuộc.