phân tích tác phẩm Mùa xuân nho nhỏ của Thanh Hải

        Thanh Hải là một nhà thơ tiêu biểu, là một trong những cây bút có công xây dựng nền văn học cách mạng miền Nam từ những ngày đầu tiên. "Mùa xuân nho nhỏ" là một trong những tác phẩm tiêu biểu của ông. Tuy đề tài mùa xuân là một đề tài được nhiều nhà văn, nhà thơ khai thác, nhưng với bối cảnh sáng tác của "Mùa xuân nho nhỏ" là không bao lâu trước khi tác giả rời khỏi cõi đời, hình ảnh mùa xuân ấy sao mà lại trở nên đặc biệt đến thế! Mỗi dòng thơ trong bài đều được Thanh Hải thể hiện bằng một hồn thơ trong trẻo, lạc quan, thể hiện niềm yêu mến thiết tha cuộc sống, đất nước mãnh liệt.  

“Mọc giữa dòng sông xanh

Một bông hoa tím biếc

Ơi con chim chiền chiện

Hót chi mà vang trời

Từng giọt long lanh rơi

Tôi đưa tay tôi hứng"

      Mở đầu bài thơ là bức tranh thiên nhiên của mùa xuân, những âm thanh quen thuộc, giản dị từ đồng quê đã được tác giả vẽ nên một cách có chọn lọc và gợi hình, gợi cảm, giống như những tiếng hát reo hò khi đón chào một mùa xuân mới đã đến. Động từ "mọc" nằm ở vị trí đầu câu thơ gợi tả sự ngạc nhiên vui thú, một niềm vui hân hoan đón chào tín hiệu mùa xuân.  Hai tiếng ''hót chi" là giọng điệu thân thương của người dân Huế được tác giả đưa vào diễn tả cảm xúc thiết tha giữa người với tạo vật. Tiếng chim ngân vang, rung động đất trời đem đến bao niềm vui. Câu thơ "Tôi đưa tay tôi hứng" tuy là một cử chỉ bình dị nhưng lại thể hiện sự trân trọng của tác giả đối với "giọt long lanh". Trong vũ điệu của mùa xuân, ta không chỉ thấy được vẻ đẹp quyến rũ của khung cảnh thiên nhiên mà còn bắt gặp mùa xuân trẻ trung, sôi nổi của con người. Bốn câu thơ tiếp theo nói về mùa xuân sản xuất và chiến đấu của nhân dân ta. 

"Mùa xuân người cầm súng,

Lộc giắt đầy trên lưng.

Mùa xuân người ra đồng,

Lộc trải dài nương mạ."

     Nếu như "lộc" của người lính là cành lá ngụy trang theo từng bước chân hành quân, là xương máu mà các anh đổ xuống, là công sức bảo vệ mùa xuân thanh bình của dân tộc, gieo niềm hạnh phúc đến mọi nhà thì "lộc" của người nông dân là mồ hôi, là bát cơm, là chiếc áo ấm. Người nông dân đem mồ hôi và sức lao động cần cù làm nên màu xanh cho ruộng đồng, "nương mạ" bát ngát trên quê hương. Ý thơ vô cùng sâu sắc: máu và mồ hôi của nhân dân đã góp phần tô điểm mùa xuân và để giữ lấy mùa xuân mãi mãi. 

"Tất cả như hối hả

Tất cả như xôn xao."

     Điệp từ “tất cả” cùng với những từ láy “hối hả”, “xôn xao” đã làm tăng nhịp điệu câu thơ, lại càng làm nên cảm giác về một nhịp sống sôi động và hối hả, tăng tính cấp bách trong nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ đất nước.

"Đất nước bốn nghìn năm

Vất vả và gian lao

Đất nước như vì sao

Cứ đi lên phía trước."

       Nhà thơ Thanh Hải đã nhắc lại chặng đường bốn nghìn năm của đất nước, lúc suy vong, lúc hưng thịnh với bao thử thách "vất vả và gian lao". Thời gian dài đằng đẵng ấy, nhân dân ta từ thế hệ này qua thế hệ khác đã đem xương máu và mồ hôi, lòng yêu nước và tinh thần quả cảm để xây dựng và bảo vệ đất nước. Hình ảnh so sánh ấy vừa gợi đến nguồn sáng trường tồn mãi với không gian, thời gian, vừa gợi lên niềm tin của tác giả về một tương lai tươi sáng, rộng mở của đất nước với khí thế mạnh mẽ không gì cản nổi. Cùng với đó, cấu trúc song hành "đất nước bốn ngàn năm", "đất nước như vì sao" đã diễn tả sự vận động đi lên của lịch sử và là lời khẳng định về sự trường tồn vĩnh cửu của đất nước. Nếu nhịp điệu thơ ở những khổ thơ trên mang nét hối hả, khẩn trương, vừa tả thực, vừa hàm chứa nhiều ý nghĩa về màu xuân của đất nước lớn lao thì bốn câu thơ sau đó lại như một nốt trầm nhẹ nhàng trong một bài nhạc vui tươi, rộn rã:

"Ta làm con chim hót

Ta làm một nhành hoa

Ta nhập vào hòa ca

Một nốt trầm xao xuyến.

Một mùa xuân nho nhỏ

Lặng lẽ dâng cho đời

Dù là tuổi hai mươi

Dù là khi tóc bạc."

       Điệp ngữ "Ta làm" ở đầu các câu thơ như một khẳng định những ước nguyện chính đáng, cao đẹp thể hiện tâm hồn khát khao được làm việc, cống hiến cho cuộc đời của tác giả. Tác giả mong ước được làm "con chim hót" để gọi xuân về, đem đến niềm vui cho con người; làm "một nhành hoa" để tô điểm cuộc sống, làm đẹp thiên nhiên sông núi; và làm "một nốt trầm" của bản "hòa ca" êm ái để làm xao xuyến lòng người. Mùa xuân là một khái niệm trừu tượng chỉ thời gian, nhưng tác giả đã cụ thể hình ảnh mùa xuân bằng cách sử dụng từ “nho nhỏ”, điều này thể hiện một tâm hồn bình dị, lặng lẽ cống hiến của tác giả, mong muốn góp một chút ít sức lực của mình cho mùa xuân lớn lao của đất nước, dù là khi bản thân mới tuổi hai mươi hay khi bản thân đã già, tóc đã bạc. 

"Mùa xuân ta xin hát

Câu Nam ai, Nam bình

Nước non ngàn dặm mình

Nước non ngàn dặm tình

Nhịp phách tiền đất Huế."

      Nam ai và Nam bình là hai điệu dân ca Huế nối tiếng, còn phách tiền là một nhạc cụ dân tộc để điểm nhịp cho lời ca, tiếng đàn tranh, đàn tam thập lục. Câu thơ "Mùa xuân ta xin hát" diễn tả niềm khao khát bồi hồi của nhà thơ đối với quê hương yêu dấu của tác giả. Đối với tá giả, xứ Huế luôn hiện lên thân thương với "ngàn dặm mình", "nghàn dặm tình". 

        Có thể nói, Thanh Hải đã góp cho vườn thơ Việt một bài thơ xuân đẹp, đậm đà tình nghĩa. Với thể thơ năm chữ; giọng thơ lúc mạnh mẽ, lúc tha thiết ngân vang; ngôn ngữ thơ trong sáng, hàm súc và hình tượng; các biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ song hành đối xứng, các điệp ngữ... được vận dụng sắc sảo, tài hoa đã làm nên một bài thơ "Mùa xuân nho nhỏ" thể hiện tiếng lòng tha thiết yêu mến và gắn bó với đất nước, với cuộc đời, thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được cống hiến cho đất nước, góp một "mùa xuân nho nhỏ" của mình vào mùa xuân lớn của dân tộc.