Bàn về thiên chức của thơ ca, nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Mạnh cho rằng: Thơ ra đời cốt để nói những điều sâu kín nhất, mơ hồ nhất của tâm hồn con người em hiểu ý kiến trên như thế nào hãy làm sáng tỏ...

Khi đọc thơ của Tố Hữu, ta dễ dàng nhận thấy bóng dáng của một người chiến sĩ hết lòng vì Tổ quốc; hay như Huy Cận trước Cách mạng luôn mang nỗi bất lực, mất phương hướng nên những câu thơ của ông luôn phảng phất nỗi niềm cô đơn, u sầu. Đến với những con chữ của Xuân Quỳnh, ta dễ dàng nhận ra đây là một người đàn bà luôn hết lòng vì tình yêu, “yêu đến hết và đến chết”. Chỉ có như vậy Xuân Quỳnh mới có thể viết ra những bài thơ vừa giàu trực cảm vừa sâu lắng những suy tư như: “Thơ tình cuối mùa thu”, “Tự hát”, “Hoa cỏ may” và đặc biệt là “Sóng”. Khi đọc những vần thơ, ta như thấy được một phần nào đó sâu thẳm bên trong của tác giả. Vì vậy, bàn về thiên chức của thơ ca, nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Mạnh cho rằng: Thơ ra đời cốt để nói những điều sâu kín nhất, mơ hồ nhất của tâm hồn con người . Ý kiến này thật đúng đắn.

Cách nói: “thơ ra đời cốt” nhằm nhấn mạnh, coi trọng nhiệm vụ trước tiên, sứ mệnh riêng của thơ ca. Thơ ca không chỉ phản ánh hiện thực cuộc sống bề ngoài như tác phẩm kịch, tự sự mà còn hướng vào khám phá, diễn tả tất cả những cung bậc, sắc thái phức tạp, bí ẩn mà cũng rất kỳ diệu của thế giới tâm hồn con người.

Cụm từ: “những điều tinh vi nhất, sâu kín nhất, mong manh nhất, mơ hồ nhất của tâm hồn con người” đóng vai trò xác định cụ thể  sứ mệnh riêng, đặc thù đó của thơ ca. Tâm hồn con người là “một vũ trụ chứa đầy bí mật”, có những cung bặc, sắc thái tình cảm, tâm hồn dễ dàng nắm bắt, diễn tả và cũng có những cung bặc, sắc thái tâm sự, nỗi niềm có thực nhưng lai vô cùng tinh vi, sâu kín, mong manh, mơ hồ, rất khó nắm bắt cũng như diễn tả.Thơ ra đời là để khám phá hiện thực tâm hồn bí ẩn đó.  

Như thế, nhận định đã đề cập đến đặc  trưng, nhiệm vụ có tính đặc thù, riêng có của thơ ca.

Sở dĩ vậy  bởi xuất phát từ đặc trưng văn học: Văn học phản ánh hiện thực đời sống con người nhưng đối tượng phản ánh đặc thù của văn học lại là con người trong những mối quan hệ xã hội phức tạp, đa dạng, văn học chú trọng khám phá hiện thực số phận con người và đào sâu thế giới nội tâm phong phú, bí ẩn của con người, thế giới nội tâm ấy gồm những sắc thái tâm lý phức tạp, những biến thái tâm hồn tinh vi, tinh tế.

Đặc trưng, nhiệm vụ ấy của thơ còn có nguyên do từ đặc trưng của thơ với tư cách tác phẩm trữ tình: mọi hiện thực đời sống hay tâm hồn con người được phản ánh trong thơ qua rung động, cảm xúc mãnh liệt của người viết được biểu hiện bằng hệ thống nghệ thuật riêng: ngôn từ, hình ảnh, thanh, vần, nhịp, giọng,…

Người làm thơ là người có phẩm chất, tố chất riêng: đó là trái tim đa cảm, nhạy cảm, tâm hồn tinh tế giúp  “lắng nghe và thấu hiểu” mọi rung động tinh vi, tinh tế, mong manh nhất của thế giới tâm hồn con người, tạo vật; có trí tưởng tượng bay bổng, có kho từ vựng dồi dào,…để diễn tả chân xác, tài tình mọi trạng thái tình cảm, tâm hồn con người.

Bài thơ “Rằm tháng giêng ” của Chủ tịch Hồ Chí Minh và “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải đã nói lên những điều sâu kín, mơ hồ nhất trong tâm hồn con người.

Đến với “Rằm tháng giêng” đó là tâm hồn yêu thiên nhiên nhưng vẫn nặng lòng với đất nước của Bác Hồ. Bài thơ như một đoá hoa xuân, tinh hoa kết tụ tâm hồn trí tuệ, đạo đức Hồ Chí Minh. Bác đã vẽ ra bức tranh ngày xuân tuyệt đẹp và có nhiều điều trăn trở về vận mệnh ẩn sâu trong từng câu thơ. Hình ảnh ánh trăng thường được sử dụng trong thơ Bác như một người bạn tri âm tri kỉ. Ở đây, ngay trong đêm Rằm vẫn luôn dõi theo, bầu bạn với Bác. Ở hai câu thơ đầu cảnh thiên nhiên được Bác miêu tả quá sống động làm ta tưởng như Bác đang rất nhàn nhã ngắm trăng. Nhưng không, bác ngắm trăng trong một hoàn cảnh rất đặc thù, chơi vơi giữa dòng nước. Để tránh sự truy lùng của quân địch, Bác cùng các chiên sĩ phải bàn bạc việc quân ở trên thuyền. Và ở nơi đó, ngay giữa trung tâm của đất trời, hồn thơ của Bác như giao hòa với thiên nhiên để vẽ lên cảnh thiên nhiên tuyệt sắc. Đọc câu thơ ta thấy thầm thương Bác, Người luôn đau đáu tấm lòng vì nước vì dân. Công việc bộn bề nhưng Bác vẫn luôn yêu thiên nhiên cảnh vật. Điều đó cho ta thấy tư thế ung dung lạc quan yêu đời của người chiến sĩ cách mạng. Câu thơ cuối thể hiện một niềm lạc quan, niềm tin vô cùng với cách mạng. Con thuyền đang trôi nhẹ ẩn hiện sau màn sương khói. Trên chiếc thuyền hình ảnh thi sĩ - chiến sĩ hiện lên thật đẹp đẽ với bàn bạc việc quân trong đêm trăng, tình yêu thiên nhiên, yêu đất nước, quyết chiến đấu giành lại độc lập tự do cho dân tộc. Văn là người, thơ là tấm lòng. Bài thơ này thể hiện tình yêu thiên nhiên đất nước, đồng thời bộc lộ tình yêu nước sâu sắc. Cốt cách thi sĩ hoà quyện chất chiến sĩ chất chứa đầy ắp trên chiếc thuyền kháng chiến đang tiến nhanh về bến bờ độc lập tự do.

Mùa xuân nho nhỏ là sáng tác độc đáo trong ý tưởng thơ và ngôn ngữ thơ của nhà thơ Thanh Hải. Mặc dù đang nằm trên giường bệnh của những ngày cuối cùng của cuộc đời, nhưng giọng thơ ông vẫn ngân vang âm hưởng mùa xuân tràn đầy sức sống. “Mùa xuân nho nhỏ” là hình ảnh ẩn dụ để chỉ mùa xuân riêng trong lòng nhà thơ trước mùa xuân của dân tộc, là tình yêu thiên nhiên và hơn cả là tấm lòng sâu kín muốn cống hiến hết mình cho mùa xuân đất nước của nhà thơ . Mở đầu bài thơ, Thanh Hải đưa ta về với thiên nhiên tạo hóa đất trời. Trong cảm xúc đắm say, ngất ngây của nhà thơ, thiên nhiên đất trời xứ Huế mộng mơ được khoác một tấm áo tươi non, ấm áp của mùa xuân. Đất trời như rộng thêm, cao hơn được Thanh Hải phác họa bằng ba nét chấm phá: “dòng sông xanh”, “bông hoa tím biếc”, “tiếng chim chiền chiện” gợi ra không gian cao rộng, êm dịu, tươi tắn. Những âm thanh vang vọng, tha thiết. Những đường nét đổ đã khắc họa thành một bức tranh mùa xuân xinh đẹp, yên ả, thanh bình, rạo rực niềm vui và tràn trề sức sống. Bức tranh mùa xuân của thiên nhiên đất trời trong bài thơ thật trong sáng và tình khôi, với âm thanh, màu sắc sinh động, là lời ca ngợi đất nước đang hồi sinh, đang thay da đổi thịt. Từ cảm nhận về mùa xuân của đất trời, thiên nhiên đến mùa xuân của đất nước là sự chuyển nhịp rất hợp lý. Từ “mùa xuân” đã được chuyển nghĩa theo cách hiểu thứ hai với hai nhiệm vụ sản xuất, chiến đấu, xây dựng và bảo vệ trong tư thế đi lên đất nước. Điệp từ “lộc” láy lại đầu câu có nhiều nghĩa khác nhau: “lộc” là chồi non, sức sống, mùa xuân; lộc ấy chính là những điều đẹp đẽ nhất do con người mang đến cho mùa xuân, đất nước trong chiến đấu, sản xuất. Con người đi đến đâu mang mùa xuân đến đó, mang chồi non, lộc biếc cho cuộc sống sinh sôi nảy nở. Từ mùa xuân chung của đất nước và cách mạng, Thanh Hải ước nguyện làm một mùa xuân nho nhỏ đóng góp vào cuộc đời chung. Nhà thơ tự nguyện làm một mùa xuân, ông muốn sống đẹp, sống với tất cả sức sống tươi trẻ của mình nhưng lại rất khiêm nhường, coi đấy chỉ là một mùa xuân nho nhỏ góp vào mùa xuân lớn của đất nước, của cuộc đời chung. Từ “lặng lẽ” trong bài thơ là thái độ công hiến và xây dựng cuộc sống một cách âm thầm, lặng lẽ, không cần ai biết đến. Tư tưởng sống cống hiến của nhà thơ Thanh Hải còn được thể hiện qua việc bất chấp tuổi tác “Dù là tuổi hai mươi/ Dù là khi tóc bạc”. Dù ở độ tuổi nào thì con người sống trên đời cũng cần cống hiến vào cuộc sống chung, góp mình vào công cuộc chuyển mình và dựng xây đất nước.

Nhờ những vần thơ, trang thơ như thế, thơ ca và nhà thơ đã góp phần nuôi dưỡng, bồi đắp tâm hồn con người, làm cho thế giới nội tâm con người trở nên phong phú, giàu có, nhạy cảm hơn, tinh tế hơn. Cần thấy, khi nói “Thơ ra đời cốt để nói những điều tinh vi nhất, sâu kín nhất, mong manh nhất, mơ hồ nhất của tâm hồn con người” là đã chạm đến chiều sâu cần thiết của hiện thực đời sống, hướng đến đích cuối cùng của mọi tác phẩm nghệ thuật chân chính. Tuy nhiên vẫn còn nhiều quan niệm đáng phê phán khi quá coi trọng yêu cầu, nhiệm vụ phản ánh hiện thực bề ngoài của thơ, biến thơ thành công cụ minh họa cho đường lối, chính sách một thời . “Thơ là hiện thực, thơ là cuộc đời, thơ còn là thơ nữa”.

" Nói những điều tinh vi nhất, sâu kín nhất, mong manh nhất, mơ hồ nhất của tâm hồn con người”  không chỉ đặt ra yêu cầu: người làm thơ phải luôn “mở hồn ra mà đón lấy tất cả những vang động của đời” trong đó có âm vang của hồn người , có khả năng sống sâu với đời, với người mà còn đòi hỏi nhà  thơ phải  biết lựa chọn những yếu tố hình thức, phương tiện nghệ thuật phù hợp, đắc địa, độc đáo để thể hiện. Người đọc thơ, muốn tiếp nhận cái hay, vẻ đẹp riêng của thơ ca, phải có tâm hồn nhay cảm, trái tim đa cảm “hứng thú, đắm say”.