Bàn về thơ Đuy- Plây có viết: ''Thơ là người thư ký trung thành của những trái tim''. Từ cảm nhận bài thơ''Sông núi nước Nam'' em hãy làm sáng tỏ ý kiến trên

Thơ ca là quá trình con người chuyển biến những tâm tư tình cảm của mình vào trong từng nét chữ. Khi thơ ca chính là hiện thực, mà cũng từ hiện thực đời sống con người ta mới có những rung cảm trước trăm ngàn thế sự của cuộc đời, thì khi đó, những tác phẩm văn chương sẽ là những trang kí đầy xúc cảm mà nhà thi sĩ tỏ bày dưới ngòi bút của chính mình. Giống như nhận định của Đuy - Be - lay về thơ ca: "Thơ là người thư ký trung thành của những trái tim". Thật không ngoa với nhận định trên của Đuy – Be - lay khi thơ ca, văn học chính là cuộc sống. Mà đã là cuộc sống thì nó song hành với trái tim con người và những xúc cảm của mỗi cá nhân. Vì lẽ thế, nên thơ ca mới chính là nơi mà biết bao thi nhân mượn nét chữ, góp lên trang viết mà gửi gắm tâm tư, tình cảm của mình. Bài thơ “Sông núi nước Nam” của Lý Thường Kiệt là minh chứng rõ ràng và thuyết phục cho nhận định của Đuy-blây.

“Thơ”, thơ ca hay thi ca, là sáng tạo ngôn từ của nhà thơ, ghi lại những rung động của người nghệ sĩ trước cuộc sống. “Người thư kí trung thành“: ghi lại một cách đầy đủ,  chính xác, chân thật. Ý kiến của Đuy-blây khẳng định khả năng tái hiện tình cảm của thơ ca: thơ là sự thể hiện, giãi bày, bộc lộ một cách trung thành, chân thật những cung bậc tình cảm của người làm thơ cho chính mình và cho mọi người. Qua người thư kí trung thành – thơ ca – người đọc hiểu được những xúc cảm của nhà thơ, lắng nghe được những nhịp đập trái tim của thi sĩ, từ đó mà cũng làm đẹp thêm, giàu thêm cho đời sống tình cảm của chính mình.

Ai cũng hiểu vai trò quan trọng của cảm xúc đối với thơ ca. Cảm xúc chân thành tạo nên giá trị cho thơ. Gorki khẳng định: “Thơ ca chân chính bao giờ cũng là thơ ca của trái tim, cũng là tiếng hát của tâm hồn”. Hành động sáng tạo trong thơ ca là một sự giải toả những cảm xúc tràn đầy trong tâm hồn nhà thơ. 

Nguồn gốc của thơ ca là cảm xúc xuất phát từ trái tim của người nghệ sĩ. Thơ trong tiếng Hán là “thi”. Theo Dương Thụ Đạt thì “thi” ở đây tức là là “cái gốc và là cái mầm mọc từ trái tim”. Tức là muôn đời thơ ca đều xuất phát từ những biến chuyển trong nội tâm tình cảm con người. 

Timofiep quan niệm: “Sự xúc động là nguồn gốc đầu tiên và duy nhất của thơ ca”; còn theo Alfred de Musset: “Hãy đập vào trái tim anh, thiên tài là ở đó”. Trái tim nhà thơ tự tìm đến một nghệ thuật biểu hiện, và khi ấy thơ ra đời, chân thành, giàu xúc cảm và cũng thật độc đáo, riêng biệt. Tình cảm chi phối cái nhìn nghệ thuật của nhà thơ, họ nhìn sự vật qua lăng kính cảm xúc của riêng mình. Cùng một đề tài nhưng mỗi nhà thơ lại có cảm nhận khác nhau, tạo nên những chất thơ khác nhau. 

Tình cảm trong thơ phong phú, với nhiều cung bậc cảm xúc, mang tới sức sống cho những vần thơ. Thơ xuất phát từ cái nhìn cô đọng sâu lắng, là kết tinh chuỗi rung động của thi nhân về cuộc đời và là bản hùng ca vượt qua không gian, thời gian đi vào lòng độc giả. Nói như La-mac-tin: Thơ ca là sự hiện thân cho những gì thầm kín nhất của con tim, thiêng liêng nhất của tâm hồn con người và cho những hình ảnh tươi đẹp nhất, âm thanh huyền diệu nhất trong thiên nhiên. Tình cảm là yếu tố nòng cốt, là linh hồn, là mạch sống, là hơi thở của thi ca; chính nhờ nó mà lời thơ, tứ thơ, hình tượng trong thơ trở thành biểu tượng của tư duy, tình và cảnh hòa nhịp tự nhiên, sống động. Nhưng nếu chỉ có cảm xúc không thì vẫn chưa đủ. Bên cạnh cảm hứng, nhà thơ còn phải suy nghĩ để tạo ra những câu thơ giàu hình ảnh. Chỉ khi có đầy đủ yếu tố cảm xúc và suy nghĩ thì mới có thể viết ra những bài thơ hay, ý nghĩa, có chiều sâu triết lý. Thiếu cảm xúc, thơ sẽ trở nên khô khan, vô cảm; còn thiếu suy nghĩ, thơ sẽ nhạt nhẽo, vô nghĩa. Hai yếu tố này hòa hợp, bù trừ lẫn nhau để tạo ra những bài thơ thành công cả về hình thức lẫn nội dung. Và chỉ khi ấy, bạn đọc mới đón nhận thơ một cách nồng nhiệt, đồng cảm và trân trọng tác giả cũng như tác phẩm của họ. 

Thơ không chỉ chứa đựng cảm xúc mà còn chuyển tải suy nghĩ, tư tưởng của nhà thơ. Cảm xúc và suy nghĩ trong thơ có mối quan hệ mật thiết với nhau; cùng bổ trợ, tạo tiền đề ý nghĩa cho nhau để cùng thể hiện tư tưởng của tác giả. Ngô Giang Điệp nhận xét: “Thơ là tiếng lòng, không thể trái với lòng mà nảy ra thơ, lòng như nhật nguyệt thì thơ cũng như ánh sáng của nhật nguyệt, cứ theo nơi ánh sáng ấy sẽ thấy mặt trăng, mặt trời”. Vì thế, những bài thơ viết một cách dễ dãi, cảm xúc chưa đến độ sẽ không làm nổi bật được tứ thơ; coi nhẹ cảm xúc, viết bằng sự thông minh của lý trí sẽ khiến thơ trở nên khô khan, cứng nhắc. Vậy, cần phải kết hợp hài hòa giữa cảm xúc và suy nghĩ, thơ mới dạt dào, lắng sâu. – Lê Quý Đôn đã nhận định rằng “Thơ khởi phát từ lòng người ta” hoặc rõ hơn khi Vũ Duy Thanh viết: “Thơ xuất phát từ tình”.  

Nghệ thuật chỉ làm ra những vần thơ khéo léo, còn trái tim mới làm nên tác phẩm thi ca. Thơ đi từ trái tim đến trái tim. Bài thơ hay là một sáng tạo nghệ thuật độc đáo có khả năng làm sống dậy trong lòng người đọc những liên tưởng phong phú. Bài thơ SSông núi nước Nam là một bài thơ hay, đã ghi lại một cách trung thành tiếng nói của trái tim  kết tinh được hào khí thời đại, cảm xúc của muôn trái tim, thể hiện tinh thần độc lập, khí phách anh hùng và khát vọng lớn lao của dân tộc trong buổi đầu xây dựng một quốc gia phong kiến độc lập.

Bài thơ là tiếng nói xuất phát từ trái tim, từ tấm lòng chân thật của nhà thơ lòng nồng nàn yêu nước, lòng tự tôn và tinh thần đoàn kết dân tộc trong cuộc chiến chống giặc ngoại xâm bảo vệ tổ quốc.

Câu thơ mở đầu đã khẳng định chân lí sông núi nước Nam là nơi vua nước Nam ở. Lẽ ra phải nói là dân Nam ở thì đúng hơn nhưng thời bấy giờ, vua đại diện cho quốc gia, dân tộc. Chân lí ấy thật đơn sơ, hiển nhiên nhưng nhân dân ta phải gian khổ đấu tranh bao đời chống giặc ngoại xâm mới giành lại được. Từ khi nước nhà có chủ quyền cho đến năm 1076, dân tộc Đại Việt đã nhiều lần khẳng định chân lí ấy bằng sức mạnh quân sự của mình. Lũ giặc phương Bắc quen thói hống hách, trịch thượng, luôn nuôi tham vọng cướp nước nên chúng khăng khăng không chấp nhận.

Ý nghĩa câu thơ không dừng lại ở đó. Tác giả xưng danh là nước Nam với chủ ý gạt bỏ thái độ khinh miệt coi nước ta là quận huyện vẫn tồn tại trong đầu óc lũ cướp nước bấy lâu nay. Đặt nước mình (Nam quốc) ngang hàng với (Bắc quốc). Xưng vua Nam (Nam đế) cũng là bác bỏ thái độ ngông nghênh của bọn vua chúa phương Bắc hay tự xưng là thiên tử (con trời), coi thường vua các nước chư hầu gọi họ là vương. Các từ nước Nam, vua Nam vang lên đầy kiêu hãnh, thể hiện thái độ tự hào, tự tôn cùng tư thế hiên ngang làm chủ đất nước của dân tộc Việt. Đó không phải là lời nói suông. Chiến dịch tấn công ào ạt của quân ta vào căn cứ của quân cướp nước mấy tháng trước đó là một bằng chứng hùng hồn. Do đó, chân lí nói trên càng có cơ sở thực tế vững chắc.

Câu thơ thứ hai đã khẳng định chủ quyền của nước Nam đã được ghi rõ trên sách trời. Sách trời đã chia cho vua Nam có riêng bờ cõi. Người xưa quan niệm rằng các vùng đất đai dưới mặt đất ứng với các vùng sao trên trời. Nước nào có vua nước đó. Điều đó là do thiên định nên thiêng liêng và bất khả xâm phạm. Câu thơ nhuốm màu sắc thần linh khiến cho chân lí nêu ở câu trên càng tăng thêm giá trị.

Câu thơ thứ ba là câu hỏi nghiêm khắc đối với binh tướng giặc. Chủ quyền độc lập của nước Nam không chỉ là chuyện của con người mà còn là chuyện vằng vặc ( rõ ràng, minh bạch) trên sách trời, không thể chối cãi, ai cũng phải biết, phải tôn trọng. Vậy cớ sao quân giặc kia lại dám xâm phạm tới? Câu hỏi thể hiện thái độ vừa bực tức vừa khinh bỉ của tác giả. Bực tức vì tại sao tướng sĩ của một nước tự xưng là thiên triều mà lại dám phạm tới lệnh trời? Khinh bỉ vì coi chúng là nghịch lỗ, tức lũ giặc cướp ngỗ ngược, ngang tàng. Gọi chúng là nghịch lỗ tức là tác giả đã đặt dân tộc Việt Nam vào tư thế chủ nhà và tin rằng có đủ sức mạnh để bảo vệ chính nghĩa, bảo vệ chủ quyền độc lập. Tác giả tăng cường sức khẳng định cho chân lí hiển nhiên đã nêu ở trên bằng nghệ thuật đối lập giữa cái phi nghĩa của lũ giặc dữ với cái chính nghĩa của nước Nam và sự phân chia minh bạch ở sách trời.

Câu thơ cuối cùng đã thể hiện thái độ khinh bỉ quân giặc và niềm tin sắt đá vào chiến thắng tất yếu của quân ta. Ở trên, tác giả gọi quân xâm lược là giặc, là nghịch lỗ thì đến câu này, ông gọi đích danh như có chúng trước mặt: chúng mày. Cách xưng hô không khác gì người trên với kẻ dưới hàm ý coi thường, đồng thời nghiêm khắc cảnh cáo chúng: nhất định phải tan vỡ. Y như là sự việc đã sắp đặt trước, chỉ chờ kết quả. Kết quả sẽ ra sao? Đó là chúng mày không chỉ thua, mà thua to và thất bại thảm hại. Mười vạn quân giặc do hai tướng giỏi chỉ huy, quân ta đâu phải dễ đánh bại nhưng vì hành động của chúng phi nghĩa nên tất yếu chúng sẽ bại vong. Ngoài ý cảnh cáo giặc, câu thơ còn thể hiện niềm tin mãnh liệt vào sức mạnh quân dân ta trên dưới đồng lòng và một niềm tự hào cao vút. Một lần nữa, chân lí về chủ quyền độc lập rất thuận lòng người, hợp ý trời của nước Nam đã được tác giả khẳng định bằng tất cả sức mạnh của lòng yêu nước, căm thù giặc. 

Qua hệ thống hình ảnh giàu sức gợi, những câu thơ sóng đôi nhịp nhàng cân xứng, ngôn ngữ chọn lọc tinh tế, hàm nén, giọng điệu xúc động, thiết tha… bài thơ Sông núi nước Nam đã ghi lại một cách trung thành tiếng nói của trái tim nhà thơ với bao tình cảm chân thành, thiết tha, sâu nặng về niềm tin tưởng sắt đá về một đất nước độc lập, chủ quyền.

Thông qua bài thơ, người đọc cũng đập cùng những nhịp đập thổn thức của trái tim nhà thơ, tìm thấy tiếng nói đồng điệu, đồng tình, đồng cảm mà làm giàu thêm cho đời sống tình cảm của chính mình: thêm cháy bỏng lòng yêu nước, tự hào về chủ quyền , đọc lập dân tộc, hào khí cha ông,  quyết tâm bảo vệ và xây dựng đất nước.

Thơ khởi phát từ lòng người. Một bài thơ xuất phát từ trái tim tha thiết yêu đất nước, tự tôn dân tộc, ẩn chứa những tình cảm nhân văn cao đẹp sẽ có sức lan toả từ thế hệ này sang thế hệ khác, có khả năng vượt qua cả không gian lẫn thời gian để kết nối trái tim của mọi người, ở mọi thời đại.

Thơ là người thư ký trung thành của những trái tim. Và “thơ ca là sự thể hiện con người và thời đại một cách cao đẹp” (Sóng Hồng). Đọc thơ cũng chính là đến với thời đại của nhà thơ, đồng thời đến với thế giới nội tâm của người nghệ sĩ với bao xúc cảm lạ lùng. Tác phẩm ra đời đánh dấu những tình cảm cháy bỏng của người nghệ sĩ trước hiện thực. Không có tác phẩm văn chương nào, đặc biệt là thơ ca lại được viết lên bởi một trái tim lạnh lùng vô cảm. Đó là đặc trưng thơ về nội dung tư tưởng. Người thi sĩ phải có những rung cảm nồng nhiệt và cháy bỏng mới đốt cháy được trái tim người đọc, để độc giả cũng rung động với người nghệ sĩ. Nhà thơ không thể sáng tạo ra thơ từ một tâm hồn, một tình cảm hời hợt, lạnh lẽo.